او علت العلل را مى بيند و ظهور اراده او را در خود و در تمامى مظاهر مشاهده مى كند , و خضوع همه عالم را در برابر آنچه كه بدان واصل شده است مى نگرد , و آن گاه ديگران را مى بيند كه غافل از اين ديدار در بند اسباب و علل گرفتارند او هم اينك هنگامه قطع اسباب را مشاهده مى كند و معناى[ تقطعت بهم الاسباب

اين نه به آن معناست كه در قيامت نظام على باطل مى شود و نه بدين معناست كه در دنيا مسبب الاسباب در كار نمى باشد , بلكه بدان معناست كه آن كس كه مسبب الاسباب را هم اينك مشاهده مى كند اراده او را در همه جا مى نگرد , و آن كس كه از مشاهده آن حتى پس از طى برزخ و قيامت عاجز مى ماند , جز به اسباب دل نمى سپارد و لذا در آنجا نيز براى رفع مشكل خود به اسباب گوناگون متوسل مى شود , در حالى كه هيچ چيزى بدون اذن تكوينى خداوند كه مسبب الاسباب است كار نمى كند

جمود اشعرى را كجا توان با شهود عرفانى عارف رومى سنجيد تا آن كه براى فهم كيفيت شكل گيرى آن به اسباب و وسايلى از اين قبيل تمسك شود

اين گونه داورى درباره ملاى رومى مانند گفتار كسى است كه مدعى ارادت به مولوى و احياء معرفت دينى است در حالى كه آنچه مى گويد چيزى جز تحقير معرفت عرفانى و تلقين بى نيازى از معارف دينى نيست , و يا نظير قضا درباره[ سير فلسفه اسلامى در ايران] بدون آشنائى عميق به منابع غنى و مبانى قوى آن مى باشد