یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 94

التماس میکرد که نایب مرا خبر کن بیاید مرا بخرد، میگوید همه در صندوقی از تن و غرایز مادی محبوسیم و باید کسی ما را بخرد و آزاد کند و پیغمبران برای آزادی مردم آمدهاند. آنوقت میگوید:

آزادی معنوی، معنی آزادی، ارزش آزادی

اما معنی آزادی؛ رجوع شود و مقایسه شود با گفته هوبز در (آزادی فرد و قدرت دولت). آزادی یعنی رهایی از قیدها و سدها و مانعها [1]. یکی از احتیاجات موجودات زنده آزادی است. موجود زنده چون در حال رشد و تکامل است و چون میخواهد از قوّه به فعل رسد و خلّاق و فعال باشد و تجلی کند، نیازمند به شرایط مساعد و میدان باز است. موجود زنده از طرفی نیازمند است به عوامل پرورش یعنی عواملی که در رشد آن مؤثرند از قبیل آب و خاک و نور و حرارت و هوا در نبات، و به مواد خوراکی نباتی در حیوان، و از طرف دیگر نیازمند است به امنیت، یعنی اینکه عوامل مخالفی که حیات یا مواهب و یا شرایط موجود حیات او را تهدید میکند نباشد و از طرف دیگر نیازمند است به آزادی، یعنی اینکه عوامل مخالفی جلو رشد و توسعه و تکامل او را

---

[1]. البته این نکته را باید درنظر داشت که مطلقِ نبودن مانع (عدم المانع) را آزادی نمیگویند. آزادی عبارت است از رها کردن یا رها شدن از قیدها و بندها و مانعها و بلکه عصیان در مقابل قید و بندها و مبارزه با آنها. بعلاوه درباره هر مانعی اطلاق نمیشود هرچند آن مانع یک جریان طبیعی باشد، بلکه درباره موانعی گفته میشود که از نوع قید و بند است و نیروی انسان را در قید و بند میکند. البته فرق نمیکند که قید و بند فعلیت یافته و سپس گسسته باشد و شأنیت دربند کشیدن داشته باشد ولی شخص خود را گرفتار آن نکرده باشد. به عبارت دیگر آزادی، رهایی از موانع فاعل است نه از موانع فعل. رجوع شود به ورقههای «معنی آزادی».