یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 411

است که «ارزشهای انسانی» نامیده میشود و همانهاست که ملاک انسانیت انسان است و شخصیت انسان به اینها بستگی دارد، از قبیل درد خدا داشتن، درد خلق خدا داشتن، مهرورزیدن، خدمت به خلق، حقیقت، حکمت [1]، آزادگی، صفا و صمیمیت، عدالت، احترام انسان.

2. مسألهای است که امروز مطرح میشود به نام نظام ارزشها یا سیستم ارزشها. هر مکتب برای خود یک سیستم ارزشی و نظام ارزشی خاص دارد. در نظام ارزشها در هر مکتب ممکن است یک یا چند چیز ارزش ارزشها و مادر ارزشهای دیگر باشد و سایر ارزشها فرزندان و نوادههای او، بعضی ارزشها مذکر و بعضی دیگر مثلًا مؤنث و بعضی دوقلو و همزاد باشند.

3. هیچ جامعهای بدون یک سلسله ارزشها نیست، بالاخره یک سلسله اصول بر آن جامعه حکومت میکند که خوب و بدها، خیر و شرها، حسن و قبحهای آن جامعهاند. مثلًا نظام جاهلیت عرب بر یک سلسله ارزشها قائم بود از قبیل خون، نژاد، جوار، عار و ننگ بودن دخترداری، رعایت سنن آباء و اجداد (تقلید)، حمیت جاهلیت، تبرّج جاهلیت. جامعه ایران ساسانی بر یک سلسله ارزشهای دیگر قائم بود:

تخمه پادشاهی، خون و مالکیت، طبقات اجتماعی، احترام آتش.

4. مسألهای است به نام انقلاب ارزشها. یک انقلاب آنگاه انقلاب است که در طرز تفکر مردم انقلاب ایجاد کند و به اصطلاح مبادی استدلال آنها را تغییر دهد و در ارزشها انقلاب ایجاد نماید و الّا صرف گرفتن زمام حکومت به دست و یک کودتا، انقلاب ایجاد نشده است، باید دید و بینش مردم تغییر کند. داستان جویبر و ذلفا.

5. ارزشهای انقلابی و ارزشهای محافظه کارانه، نظام ارزشی و سیستم ارزشی که براساس سنت شکنی است و نظام ارزشی که براساس سنت گرایی است و نظامی که براساس فطرت گرایی است.

---

[1]. به گفته افلاطون آنجا که خیر، حقیقت، زیبایی به هم بپیوندند (ر. ک: (تاریخ فلسفه) ویل دورانت، ذیل احوال افلاطون و کتاب (جدال با مدعی)).