یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 374

آیا انسان خود مولود تغییرات تصادفی است؟.

آیا ماشین محرک انسان عوامل اقتصادی یا عوامل جنسی است؟.

بالاخره انسان را چه به وجود آورده و برای چه به وجود آمده و خود او چه میکند و چه میجوید؟.

و الّا نشستن و باد به غبغب انداختن و از حقوق بشر دم زدن و آنگاه خود بشر را تا آن حد تنزل دادن معنی ندارد، بلکه سبب میشود که حقوق بشر یک بهانهای باشد به دست زورگویان

انسان، شخصیت

در قرآن منطقی هست که بالاترین خسرانها و باختنها را باختن خود میداند. یکی مال و یکی آبرو و یکی ناموس و یکی سلامت و یکی دوست و یکی مقام و یکی (جامعه) استقلال و حاکمیت و صنعت خود را میبازد و یکی شخصیت خود را، شخصیت بالفعل یا بالقوه را میبازد، قُلْ إنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِروا أنْفُسَهُمْ. در برخی افراد، تجربه شده که ثروت و مقام و همه چیز داشتهاند و به آنها به ارث رسیده اما چون شخصیت نداشتهاند از کف دادهاند. برخی دیگر به عکس چون شخصیت داشتهاند، با آنکه همه چیز را باختهاند دو مرتبه به دست آوردهاند. هر چیزی اگر انسان ببازد به واسطه شخصیت به دست میآورد، اما اگر شخصیت عقلی و اخلاقی و اجتماعی خود را ببازد به چه وسیله آن را بازیابد؟ این است که بالاترین خسرانها خسران شخصیت است. میگویند آلمانها پس از جنگ اخیر گفتهاند که: ما در جنگ جهانی همه چیز را باختیم جز شخصیت خود را و لهذا پس از اندکی همه چیز را به خود بازگرداندیم. جمله معروف لوتر که میگوید:

«ما سعادة الامم بکثرة استحکاماتها و معادنها و ... بل رجالها الذین تثقفت عقولهم و کملت احلامهم ...» ناظر به همین اصل است.

رجوع شود به دفتر 31، سخن مارتین لوتر.