یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 358

مختار و یک موجود خلّاق و مرید و انتخابگر و اختیارکنِ خوب شده است، مثل «إنّا هَدَیناهُ السَّبیلَ إمّا شاکراً وَ إمّا کفوراً» یا «وَالْعَصْرِ. إنَّ الْإنْسانَ لَفی خُسْرٍ. إلَّاالَّذینَ امَنوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ»..

و اما ذم انسان همه مربوط به قوس صعود است و از انتخاب بد و اختیار بد او انتقاد میشود، از اینکه رسالت خویش را بد انجام داده انتقاد میشود.

به نظر میرسد همین وجه صحیح است، زیرا مذمتهای انسان همه از نوع ملامت و سرزنش است که چرا اینچنین هستی، و چرا آنچنان که باید نیستی [1].

ذمّ انسان در قرآن

1. یا أیهَا الْإنْسانُ ما غَرَّک بِرَبِّک الْکریمِ. ألَّذی خَلَقَک فَسَوّیک فَعَدَلَک..

2. إنَّ الْإنْسانَ خُلِقَ هَلوعاً. إذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزوعاً. وَ إذا مَسَّهُ الْخَیرُ مَنوعاً..

3. زُینَ لِلنّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَالْبَنینَ ....

4. وَ إذا مَسَّ الإْنْسانَ الضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أوْقاعِداً أوْقائِماً؛ قُتِلَ الْإنْسانُ ما أکفَرَهُ. (عبس، 17).

5. وَ کانَ الْإنْسانُ عَجولًا. (الاسراء، 11).

6. وَ کانَ الْإنْسانُ قَتوراً. (الاسراء، 100).

7. عطف به نمره 4: فَأمَّا الْإنْسانُ إذا مَا ابْتَلیهُ رَبُّهُ فَأکرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیقولُ رَبّی أکرَمَنِ. وَ أمّا إذا مَا ابْتَلیهُ فَقَدَرَ عَلَیهِ رِزْقَهُ فَیقولُ رَبّی أهانَنِ..

8. إنَّهُ کانَ ظَلوماً جَهولًا؛ إنَّ الْإنْسانَ لَظَلومٌ کفّارٌ..

9. إنَّ الْإنْسانَ لِرَبِّهِ لَکنودٌ. وَ إنَّهُ عَلی ذلِک لَشَهیدٌ. وَ إنَّهُ لِحُبِّ الْخَیرِ

---

[1]. این مطلب را به تعبیر دیگر هم میشود گفت و آن اینکه مدح انسان مربوط است به دو جهتی که گفته شد و ذم انسان مربوط است به انسان منهای ایمان و یا انسان جدا از خدا و بیگانه با خدا که از نظر قرآن مستلزم بیگانگی با خود میشود و آن همان گمراهی انسان است و گم کردن خود است.