یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 348

شده است و هدفی از انتخاب او در کار است، هدفْ عمران و آبادانی و خدمت به مردم آن ده است. دو نوع احساس برای همچو شخصی دست میدهد و دو نوع عمل میکند.

انسان، کدخدای جهان خاکی:

در اینکه انسان کدخدای جهان خاکی است بحثی نیست ولی این کدخدایی به چه وسیله به دست او افتاده است؟ آیا آنطور که طرفداران تکامل بیهدف میگویند، یک سلسله تصادفات بینقشه سبب شد که نوع انسان به وجود آید و برتری پیدا کند و رقیبها را از میدان بیرون ببرد و خود همه چیز را تصاحب کند و افراد نوع به جان یکدیگر بیفتند، و یا اینکه اصطفا و انتخاب از مقام بالاتری در کار است، واقعاً وظیفه و رسالت و مسؤولیتی در میان است؟ قرآن شق دوم را انتخاب میکند: هُوَالَّذی جَعَلَکمْ خَلائِفَ الْأرْضِ وَ رَفَعَ بَعْضَکمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیبْلُوَکمْ فی ما اتیکمْ (انعام 165)، هُوَ أنْشَأکمْ مِنَ الْأرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکمْ فیها فَاسْتَغْفِروهُ ثُمَّ توبوا إلَیهِ (هود 61)، ایضاً ثُمَّ اجْتَبیهُ رَبُّهُ (طه 122).

آنچه قرآن درباره انسان اهمیت میدهد این جهت است که این خلقت تصادفی نیست، اصطفا و اجتبا در کار است. اما اینکه آیا تحول آب و گِل به انسان تدریجی بوده یا دفعی، آیا اجداد انسان مراحل حیوانی را طی کردهاند یا نکردهاند، موضوع بحث قرآن نیست [1] و با هدفهای قرآن ارتباطی ندارد.

به عبارت صحیحتر آنچه مورد نظر قرآن است که با هدفهای قرآن که آشنا ساختن انسان است به وظیفه و مسؤولیتش رابطه دارد، شناساندن دو چیز است درباره خلقت انسان: یکی مربوط به این است

---

[1]. به عبارت دیگر آنچه که در فلسفه تکامل با ادیان ضدیت دارد و هم موجب سقوط انسان و سقوط ملاکها و ارزشهای انسانی شد مسأله رابطه نسلی انسان با حیوانها نبود، چون به هرحال انسان نوعی از حیوان است. آنچه با ادیان ضدیت دارد و هم موجب سقوط انسان و انهدام و فروریختن ارزشهای اخلاقی و اجتماعی انسان شد و آدمی را به صورت دیو و دد درآورد تفسیر مادی محض هستی انسان یعنی انکار روح بود و دیگر تصادفی دانستن خلقت انسان بود. اما اگر عنصر علوی وجود انسان را بپذیریم و مقام اصطفا و اجتبای او را نیز بپذیریم، به عبارت دیگر تکامل را هدفدار بدانیم، نه ضد ادیان سخن گفتهایم و نه انسان را ساقط کردهایم.