یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 335

ادبیات، مقاله دکتر شریعتی

تنزل مقام انسان در عصر جدید

عطف به ورقه «اصالت انسان یا اومانیسم- سقوط انسان در غرب» (ورقههای انسان)، در مقاله «در جستجوی چشمه طوفان» در مجله کاوه جدید مورخه بهمن 53 مینویسد:

«در تاریخ جهان چهار تن هستند که با عرضه تئوریهای انقلابی خویش نظام فکری بشر را درهم ریختهاند. این چهار تن عبارتند از کپرنیک، داروین، فروید و مارکس. کپرنیک اعلام کرد که زمین مرکز کائنات نیست بلکه سیاره حقیری است که دور یکی از حقیرترین ثوابت جهان میچرخد. داروین گفت انسان تافته جدا بافته نیست و از تکامل موجودات دیگر به وجود آمده است و اگر خط تکامل او را در جهت عکس طی کنیم لاجرم به حقیرترین جانوران کره خاکی خواهیم رسید. فروید گفت اراده آدمی در اعمال او اثری ناچیز دارد و آزاده ترین خلق روزگار نیز اسیری حقیر در کف ناخودآگاه مقتدر خویش است. و بالاخره مارکس اعلام داشت که دوران کامروایی بردگان (کذا) ثروت به سر آمده است زیرا خود به دست خویش گور خویش را میکنند.».

ولی اگر بخواهیم از زاویه مقام انسان نزد انسان و اعتماد انسان به شخصیت نوعی خودش مطلب را مورد توجه قرار دهیم، باید بگوییم [این چهار نظریه هیچ کدام برای انسان اصالت و ارزشی قائل نیستند.]

نظریه کپرنیک از آن جهت که تصور میشد غایت خلقت و گل سرسبد بودن انسان بستگی دارد به گردش افلاک به دور کره زمین؛ پس از سقوط زمین از مقام مرکزیت، انسان هم سقوط کرد. نظریه داروین نیز از آن جهت که معلوم شد انسان خدا نژاد نیست، حیوان نژاد است. و