یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 220

«در چنین زمینه اجتماعی و فرهنگی، ندای اصلاح، بخش بزرگی از قدرت و تأثیر گذاریاش را از دست داد.

عامه اصلاح طلبان یا خود قدم در راه مدرنیسم و الحاد گذاشتند و یا آنکه گروههای اصلاح طلبی تشکیل دادند که تعبیرشان از نقش اصلاح در دنیای جدید بکلی با آنچه منظور سلفیه بود تفاوت داشت.

به نظر میرسد که این گرایشها نتیجه منطقی ایدههایی بودند که بهطور ضمنی در دو جریان اصلی فکر اصلاح از ابتدای قرن بیستم وجود داشتند:

یکی گرایش لیبرالی (آزادیخواهی) بود که هماهنگی و مطابقت کامل زندگی اسلامی را با دنیای مدرن به بهترین نحو تأمین میکرد.

دیگری مذهب رسمی بود که امید داشت بتواند علیرغم همه مخالفتها و موانع، پیام اولیه اسلام را در متن تمدن جدید حفظ کند.»

اصلاح و تجدد فکر دینی - لیبرالیسم مذهبی

ص 67:

«گرایش لیبرالی از قبیل تنی چند از نویسندگان دوره بین جنگ به چشم میخورد. آنها به گونهای کم و بیش صریح اظهار میکردند که وارثان اندیشه- اگرچه نه اندیشه مذهبی- محمد عبده هستند ..

این نوع گرایش لیبرالیسم با آنکه عناصر و اجزاء تشکیلات سیاسی را دربرداشت، کوشید تا آموزش سنتی را دگرگون سازد و به این ترتیب آن جنبههایی از مذهب را که از تحول جامعه مسلمان جلوگیری میکرد حذف کند. در سطح زندگی مذهبی، این گرایش از نوعی تفسیر قابل تطبیق و چند پهلوی کتاب آسمانی جانبداری میکرد ..

یک تحلیل منطقی نشان میدهد که این روند چیزی مشابه تجددطلبی مادی بوده است که زمانی به شدت از طرف رشید رضا و ابن باویس و مکاتب وابسته آنها مورد حمله قرار گرفت.»