یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 120

نمیشود. آن نهضت را باید آزادی بخش اعلام کرد که عوامل واقعی آزادی را ایجاد کرده باشد، و اگرنه آزادی فعلًا شعار همه انقلابها و اختناقهاست و حماسهاش همه جا هست.

در ورقههای «آزادی معنوی» گفتیم که آزادی بر دو قسم است:

معنوی و اجتماعی. آزادی معنوی در دو ناحیه است: در ناحیه عقل و در ناحیه اراده. اکنون درباره عوامل این آزادیها بحث میکنیم [1]:.

آزادی اجتماعی نقطه مقابل اسارت و محدودیت اجتماعی است.

این اسارتها بستگی به سه عامل دارد: یکی از ناحیه سلب کننده و یکی از ناحیه سلب شده و یکی از ناحیه اجتماع است. از ناحیه سلب کننده «سودجویی» شخصی بعلاوه قدرت موجب و باعث آن است. مبارزه با عوامل درونی سودجوییها و ایجاد روح تعاون و کمک و برادری و محبت و عاطفه انسانی جلو سودجویی و نتیجتاً سلب آزادی را میگیرد [2]. اسلام به حکم اینکه یک دین است و رسالتش مبارزه با هواپرستی و سودجویی است، رسالتش تهذیب و تزکیه نفس است، در این جهت گامهای مؤثری برداشته است.

اما از ناحیه سلب شونده، عامل سلب آزادی یکی بیتفاوتی و رخوت و سستی و تن به قضادادن است، دیگری ضعف و ناتوانی است که اسلام با این جهت نیز سخت مبارزه کرده است و انظلام را مردود و گناه شمرده است، احقاق حق را فضیلت شمرده است و قوّت را نیز فضیلت دانسته است. ویل دورانت میگوید هیچ دینی مانند اسلام پیروان خویش را دعوت به قوّت نکرده است. وَأعِدّوا لَهُمْ مَااسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ. لا یحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسّوءِ مِنَ الْقَولِ الّا مَنْ ظُلِمَ ... ولا تکن عبد غیرک و قد جعلک اللَّه حرّاً ... لا یدرک الحقّ الّا بالجدّ ... لن تقدّس امّة حتّی یؤخذ للضّعیف

---

[1]. رجوع شود به ورقههای «آزادی معنوی»، ص 8. (2). یکی از موارد اختلاف ما با ناشران اعلامیه جهانی حقوق بشر آن است که آنها پنداشتهاند با تعلیم و تربیت بدون آنکه مبتنی بر یک ایمان عمیق باشد میتوان افراد را آزادیخواه و احترام گزار به آزادی تربیت کرد. به عقیده ما هرگز تعلیم و تربیت مجرّد از ایمان عمیق معنوی قادر به چنین چیزی نیست، همانطور که عملًا دیدهایم.