خود را خواهی دید» [1] و چون متشرّعین کلام مزبور را به منطوق آن تلقّی میکردند، لذا این مسأله همواره سنگ راه معتزله بود؛ بنا براین در مقام تفسیر و توضیح برآمدند و میگفتند انسان پس از مرگ، خدا را به چشم بینای روح یعنی به دلیل عقل خواهد دید؛ و نیز منکر این حرف شدند که خداوند کریم خالق کافران است.» [2]

این بود نمونهای که خواستم در اینجا ذکر بکنم. ادوارد براون نویسنده کتاب تاریخ ادبی ایران این تحقیقات عرشی! را از این مستشرق عالیقدر نقل میکند و بدون هیچ گونه انتقادی میگذرد.

من نمیدانم نام این چیزها را جهالت بگذارم یا جنایت. آنچه بیشتر موجب تأسّف است این است که اتباع و اذناب شرقی این مستشرقین نیز به جای اینکه مستقیما افکار و عقاید شرقی و اسلامی را مورد رسیدگی کامل قرار دهند، افکار و آرای اینها را سرمشق قرار میدهند و بازگو میکنند.

مستشرق نامی کلمه «البدر» را در جمله بالا که به معنی ماه تمام (ماه شب چهارده) است، خیال کرده است که اشاره به جنگ بدر است و آنگاه برای اینکه معنی درست بیاید، صیغه مضارع (ترون) را ماضی (رأیتم) ترجمه کرده است!!!

این حدیث سرگذشتی دارد که مفصّل است و تا آنجا که قرائن نشان میدهد یک نوبت در دست بعضی از راویان حدیث تغییر شکل داده است و همان تغییر شکل یافته، دوباره در دست علمای کلام مسخ شده و برای سوّمین بار در دست این مستشرق عالیقدر به این صورت مضحک در آمده است. در قرآن کریم صریحا رؤیت خداوند با چشم نفی شده است: «لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار و هو اللّطیف الخبیر». [انعام/ 103] در عین حال در قرآن از حقیقتی به نام لقای حقّ مکرّر یاد شده است. در اخبار و روایات شیعه و سنّی، هم صریحا رؤیت خداوند با چشم نفی شده و هم آن حقیقت دیگر قرآنی که مسلّما امری حسّی و جسمانی نیست، تأیید شده است.

یکی از اشتباهات فوق العاده بزرگ و غیر قابل بخشش اشاعره اعتقاد به رؤیت حسّی خداوند در قیامت است که گذشته از امتناع عقلی، خلاف نص صریح قرآن کریم است. این مطلب داستان درازی دارد و اکنون جای بحث از آن نیست.