آیاتی دیگر نیز از این قبیل و هم از نوع دسته اوّل در قرآن کریم هست.

این دو دسته آیات از نظر غالب علمای تفسیر و علمای کلام معارض یکدیگر شناخته شدهاند. به عقیده آنها باید مفاد ظاهر یک دسته را پذیرفت و دسته دیگر را تأویل کرد. از نیمه دوّم قرن اوّل که دو طرز تفکر در این باب پیدا شد، گروهی که طرفدار آزادی و اختیار بشر شدند، دسته اوّل این آیات را تأویل و توجیه کردند و آنها به «قدری» معروف شدند. گروهی دیگر که طرفدار عقیده تقدیر شدند، دسته دوّم این آیات را تأویل کردند و «جبری» نامیده شدند. تدریجا که دو فرقه بزرگ کلامی، یعنی اشاعره و معتزله، پدید آمدند و مسائل زیاد دیگری غیر از مسأله جبر و قدر را نیز طرح کردند و دو مکتب به وجود آمد، جبریون و قدریون در اشاعره و معتزله هضم شدند؛ یعنی دیگر عنوان مستقل برای آنها باقی نماند. مکتب اشعری از جبر و مکتب معتزلی از قدر طرفداری کرد.

کلمه قدری

اینکه ما در اینجا طرفداران آزادی و اختیار بشر را «قدری» نامیدیم، به حسب معروفترین اصطلاح علمای کلام است. غالبا در اخبار و روایات نیز این کلمه در همین مورد به کار برده شده است، و الّا احیانا کلمه قدری در زبان متکلّمین و در بعضی اخبار و روایات به جبریون اطلاق میشود. به طور کلّی، هم طرفداران جبر که قائل به تقدیر کلّی بودهاند و هم طرفداران اختیار و آزادی که تقدیر را از اعمال بشر نفی میکردهاند، از اطلاق کلمه «قدری» بر خود اجتناب داشتهاند و همواره هر دستهای دسته دیگر را «قدری» میخوانده است.

سرّ این اجتناب این بوده که از رسول اکرم (ص) حدیثی روایت شده بدین مضمون:

القدریة مجوس هذه الامّة [1].

قدریها مجوس این امّتاند.