الکلام که در ردّ علم منطق و علم کلام نوشته است. امین استرآبادی که از علمای بزرگ شیعه و رأس اخباریین شیعه و معاصر با اوایل صفویه است، کتابی دارد به نام فوائد المدنیه. در فصل یازدهم و دوازدهم آن کتاب بحثی دارد درباره بی فایده بودن منطق.

در جهان اروپا نیز گروه زیادی بر منطق ارسطو هجوم بردهاند. از نظر بعضی این منطق آنچنان منسوخ است که هیئت بطلمیوسی. اما صاحبنظران میدانند که منطق ارسطو بر خلاف هیئت بطلمیوسی مقاومت کرده و نه تنها هنوز هم طرفدارانی دارد، مخالفان نیز اعتراف دارند که لااقل قسمتی از آن درست است. منطق ریاضی جدید علیرغم ادعای بعضی از طرفداران آن، متمّم و مکمّل منطق ارسطویی و امتداد آن است نه فسخ کننده آن. ایرادهایی که منطقیون ریاضی بر منطق ارسطویی گرفتهاند فرضاً از طرف خود ارسطو به آن ایرادها توجهی نشده باشد، سالها قبل از این منطقیون از طرف شارحان و مکمّلان اصیل منطق ارسطویی مانند ابن سینا بدانها توجه شده و رفع نقص شده است.

در جهان اروپا افرادی که در مبارزه با منطق ارسطویی شاخص شمرده میشوند زیادند و از آنها فرنسیس بیکن [1]، دکارت [2]، پوانکاره [3]، استوارت میل [4]، و در عصر ما برتراند راسل [5] را باید نام برد.

ما در اینجا ناچاریم قبل از آنکه به طرح ایرادها و اشکالها و جواب آنها بپردازیم، بحثی را که معمولًا در ابتدا طرح میکنند و ما عمداً تأخیر انداختیم طرح نماییم و آن تعریف «فکر» است. از آن جهت لازم است تعریف و ماهیت «فکر» روشن شود که قیاس خود نوعی تفکر است و گفتیم که عمدتا بحثهای طرفداران یا مخالفان منطق ارسطویی درباره ارزش قیاس است و در واقع درباره ارزش این نوع تفکراست. مخالفان برای این نوع تفکر صحیح ارزشی قائل نیستند، و طرفداران مدعی هستند که نه تنها تفکر قیاسی با ارزش است، بلکه هر نوع تفکر دیگر ولو به صورت پنهان و ناآگاه مبتنی بر تفکر قیاسی است.