قیاس اقترانی

چنانکه دانستیم در قیاس اقترانی نتیجه در مقدمتین پراکنده است؛ مقدمهای که مشتمل بر اصغر است «صغری» نامیده میشود و مقدمهای که مشتمل بر اکبر است «کبری» خوانده میشود و البته همان طوری که قبلًا اشاره شد خود مقدّمتین که مولّد نتیجه هستند نمیتوانند نسبت به یکدیگر بیگانه باشند، وجود یک «رابط» یا «حد مشترک» ضرورت دارد و نقش اساسی به عهده «حد مشترک» است؛ یعنی حد مشترک است که اصغر و اکبر را به یکدیگر پیوند میدهد. این رابط و حد مشترک اصطلاحاً «حد وسط» نامیده میشود. مثلًا در قیاس ذیل:

آهن فلز است.

فلز در حرارت منبسط میشود.

پس آهن در حرارت منبسط میشود.

«فلز» نقش رابط و حد وسط و یا حد مشترک را دارد. حد وسط یا حد مشترک ضرورتاً باید در صغری و کبری تکرار شود؛ یعنی هم باید در صغری وجود داشته باشد و هم در کبری، و چنانکه میبینیم مجموعاً صغری و کبری از سه رکن تشکیل میشوند که اینها را «حدود قیاس» مینامند:

1. حد اصغر.

2. حد اکبر.

3. حد وسط یا حد مشترک.

حد وسط، رابطه پیوند اکبر به اصغر است و هم اوست که در هر دو مقدمه وجود دارد و سبب میشود که مقدمتین با یکدیگر بیگانه نباشند.

اکنون میگوییم قیاس اقترانی به اعتبار «نحوه قرار گرفتن حد وسط در صغری و کبری» چهار صورت و شکل مختلف پیدا میکند که به شکلهای چهار گانه معروف است.

شکل اول

اگر حد وسط، محمول در صغری و موضوع در کبری قرار گیرد «شکل اول» است.

مثلًا اگر بگوییم: «هر مسلمانی معتقد به قرآن است، و هر معتقد به قرآن اصل تساوی نژادها را که قرآن تأیید کرده است قبول دارد؛ پس هر مسلمانی اصل تساوی نژادها را قبول دارد» شکل اول است، زیرا حد وسط (معتقد به قرآن) محمول در صغری و