نحوی است که لازمه قبول آنها قبول یک قضیه دیگر است.

بعداً که درباره ارزش قیاس بحث میکنیم «فکر» را به تفصیل تعریف خواهیم کرد. اینجا ناچاریم اشاره کنیم که: «فکر عبارت است از نوعی عمل ذهن روی معلومات و اندوختههای قبلی برای دستیابی به یک نتیجه و تبدیل یک مجهول به یک معلوم». بنابر این از تعریفی که برای قیاس کردیم معلوم شد که قیاس خود نوعی فکر است.

فکر اعم است از این که در مورد تصورات باشد و یا در مورد تصدیقات؛ و در مورد تصدیقات هم فکر به سه نحو میتواند صورت گیرد که یکی از آن سه صورت، قیاس است. پس فکر اعم از قیاس است. به علاوه «فکر» به عمل ذهن از آن جهت که نوعی کار و فعالیت است اطلاق میشود، اما «قیاس» به محتوای فکر که عبارت است از «چند قضیه با نظم و ارتباط خاص» اطلاق میگردد.

اقسام حجت: حجت به نوبه خود بر سه قسم است؛ یعنی آنجا که میخواهیم از قضیه یا قضایایی معلومه، به قضیهای مجهول دست بیابیم، سیر ذهن ما به سه گونه ممکن است:

1. از جزئی به جزئی، و به عبارت بهتر: از متباین به متباین. در این حال سیر ذهن ما افقی خواهد بود؛ یعنی از نقطهای به نقطه هم سطح آن عبور میکند.

2. از جزئی به کلی، و به عبارت بهتر: از خاص به عام. در این حال سیر ذهن ما صعودی است؛ یعنی از کوچکتر و محدودتر به بزرگتر و عالیتر سیر میکند، و به عبارت دیگر از «مشمول» به «شامل» عبور میکند.

3. از کلی به جزئی، و به عبارت بهتر: از عام به خاص. در این حال سیر ذهن ما نزولی است؛ یعنی از بزرگتر و عالیتر به کوچکتر و محدودتر سیر میکند، و به عبارت دیگر از «شامل» و در برگیرنده به «مشمول» و در برگرفته شده منتقل میشود.

منطقیین سیر از جزئی به جزئی و از متباین به متباین را «تمثیل» مینامند و فقها و اصولیین آن را «قیاس» میخوانند (اینکه معروف است ابوحنیفه در فقه قیاس را به کار میبرد، مقصود تمثیل منطقی است). سیر از جزئی به کلی را منطقیین «استقراء» میخوانند و سیر از کلی به جزئی در اصطلاح منطقیین و فلاسفه به نام «قیاس» خوانده