شده است، و یا این است که آینه قرار داده شده برای افراد.

به عبارت دیگر: کلی در ذهن دو گونه است: گاهی «ما فیهِ ینْظُر» است یعنی خودش منظور ذهن است، و گاهی «ما بهِ ینْظُر» است یعنی خودش منظور ذهن نیست، افرادش منظور ذهن میباشند و مفهوم کلی وسیلهای است برای بیان حکم افراد کلی.

از لحاظ اول مانند آینهای است که خود آینه را میبینیم و تماشا میکنیم، و از لحاظ دوم مانند آینهای است که در آن صورتها را مینگریم.

مثلًا گاهی میگوییم: «انسان نوع است»، «حیوان جنس است». بدیهی است که مقصود این است که طبیعت انسان از آن نظر که در ذهن است و کلی است نوع است، و طبیعت حیوان از آن نظر که در ذهن است و کلی است جنس است، و بدیهی است که مقصود این نیست که افراد انسان و افراد حیوان نوع یا جنساند.

اما گاهی میگوییم: «انسان تعجب میکند»، «انسان میخندد». در اینجا مقصود افراد انساناند یعنی افراد انسان تعجب میکنند، و بدیهی است که در اینجا مقصود این نیست که طبیعت کلی انسان که در ذهن است تعجب کننده است.

قضایای قسم اول- یعنی قضایایی که موضوع آن قضایا طبیعت کلی است و طبیعت کلی از آن جهت که یک کلی است و در ذهن است موضوع قرار داده شده است- «قضایای طبیعیه» نامیده میشود، مثل: «انسان کلی است»، «انسان نوع است»، «انسان اخصّ از حیوان است»، «انسان اعمّ از زید است» و امثال اینها.

قضایای طبیعیه صرفاً در فلسفه الهی که درباره ماهیات تحقیق میشود مورد استعمال دارد ولی در علوم دیگر هیچگاه به کار نمیآیند.

آنجا که طبیعت کلی وسیلهای برای ارائه افراد باشد، به نوبه خود بر دو قسم است؛ مثل این که بگوییم: «انسان عجول است»، «همه انسانها با فطرت توحید زاده

میشوند»، «بعضی انسانها سفید پوستاند» و امثال اینها؛ یا بیان کمّیت افراد شده که همه افراد یا بعضی، یا نشده است. اگر نشده باشد قضیه ما «قضیه مُهْمَلِه» نامیده میشود. قضایای مهمله نه در علوم و نه در فلسفه اعتبار مستقل ندارند، آنها را باید در ردیف قضایای جزئیه محصوره حساب کرد، مثل آن که بگوییم: «انسان عجول است» ولی روشن نکنیم که همه انسانها یا بعضی انسانها عجولاند.

اما اگر بیان کمّیت افراد شده باشد که همه افراد یا بعضی افراد است، «محصوره» نامیده میشود. اگر بیان شده باشد که همه افراد چنیناند «محصوره کلّیه» نامیده میشود،