اما «مرکب انشائی» عبارت است از جملهای که از چیزی خبر نمیدهد بلکه خود به وجود آورنده یک معنی است؛ مثل این که میگوییم: «برو»، «بیا»، «حرف نزن»، «آیا با من میآیی؟». ما با این جملهها فرمان- یعنی امر و نهی- و سؤال انشاء میکنیم و به وجود میآوریم بدون اینکه از چیزی خبر داده باشیم.

«مرکب تامّ خبری» چون از چیزی حکایت میکند و خبر میدهد ممکن است با آنچه از آن خبر میدهد مطابقت داشته باشد و ممکن است مطابقت نداشته باشد. مثلًا وقتی میگوییم: «من سال گذشته به مکه رفتم» ممکن است واقعاً چنین باشد و من سال گذشته به مکه رفته باشم، در این صورت این جمله خبریه صادق است، و ممکن است نرفته باشم و در این صورت این جمله کاذب است.

اما «مرکب انشائی» چون از چیزی حکایت نمیکند و خبر نمیدهد بلکه خود به وجود آورنده یک معنی است، چیزی در خارج ندارد که با آن مطابقت داشته باشد یا مطابقت نداشته باشد؛ از این رو در «مرکب انشائی» صادق بودن یا کاذب بودن بیمعنی است.

«قضیه» در اصطلاح منطقیین همان «قول مرکب تامّ خبری» است. لهذا در تعریف «قضیه» میگویند: «قولٌ یحتملُ الصّدقُ وَ الکذبُ» قولی است که احتمال صدق و کذب در آن راه دارد. سرّ این که میگوییم «احتمال صدق و کذب در آن راه دارد» این است که اولًا قولی است مرکب نه مفرد، ثانیاً مرکب تامّ است نه غیر تامّ، ثالثاً مرکب تامّ خبری است نه انشائی؛ زیرا در قول مفرد و همچنین قول مرکب غیر تامّ و همچنین قول مرکب تامّ انشائی احتمال صدق و کذب راه ندارد.

گفتیم که منطق اولًا و بالذّات سر و کارش با معانی است و ثانیاً و بالتّبع سر و کارش با الفاظ است.

اگر چه آنچه تاکنون گفتیم درباره قول و لفظ بود، اما منظور اصلی معانی است.

هر قضیه لفظیه برابر است با یک قضیه ذهنیه و معقوله؛ یعنی همان طوری که ما به لفظ «زید ایستاده است»، «قضیه» اطلاق میکنیم، به معنی این جمله نیز که در ذهن ما وجود دارد «قضیه» میگوییم. الفاظ این جمله را «قضیه لفظیه» و معانی آنها را «قضیه معقوله» میخوانند.

تا اینجا بحث ما همه مربوط بود به تعریف «قضیه». اکنون میپردازیم به تقسیم قضایا.