گاه: چه مقدار است و یا چند عدد است؟ و گاه: کجاست؟ و گاه: در چه زمانی؟ و گاه:

کیست و چه شخصی است؟ و گاه: کدام فرد است؟ و گاه: چرا و به چه علتی و یا برای چه فایدهای و یا به چه دلیلی؟

منطق عهده دار پاسخ به هیچیک از این سؤالات که درباره اشیاء خارجی میشود نیست. آنکه عهده دار پاسخ به این سؤالات است فلسفه و علوم است. در عین حال منطق با پاسخ همه اینها که فلسفه و علوم میدهند سر و کار دارد؛ یعنی خود به این پرسشها پاسخ نمیگوید، اما طرز پاسخگویی صحیح را ارائه میدهد. در حقیقت منطق نیز به یکی از چگونگیها پاسخ میدهد و آن چگونگی تفکر صحیح است، اما این چگونگی از نوع «چگونه باید باشد» است نه از نوع «چگونه هست» [1].

نظر به این که به استثنای سؤال اول و سؤال نهم همه سؤالات دیگر را با کلمه «آیا» در فارسی و یا «هَلْ» در عربی میتوان طرح کرد معمولًا میگویند همه سئوالات در سه سؤال عمده خلاصه میشود:

چیست؟ ما؟

آیا؟ هَلْ؟

چرا؟ لِمَ؟

حاجی سبزواری در منظومه منطق میگوید:

از مجموع آنچه گفته شد معلوم گشت که اگر چه تعریف کردن یک شیء بر عهده منطق نیست (بلکه از وظایف فلسفه است) اما منطق میخواهد راه درست تعریف کردن را بیاموزد. در حقیقت این راه را به حکمت الهی میآموزد.

اما پاسخ به سایر سؤالات که بسیار فراوان است، یعنی سؤال از چگونگیها و چندیها و کجاییها و کیها، همه بر عهده علوم است و به عدد موضوعاتی که درباره چگونگی آن موضوعات تحقیق میشود علوم تنوع پیدا میکند.