رنج به تفکر درباره خوشی بپردازیم. بدین ترتیب بر لذتهای روحی بیش از لذتهای جسمی تسلط داریم [1]

این فلسفه مانند فلسفه کلبی یک فلسفه جامعه گریز و فردگراست، دعوت به گمنامی و گریز از اجتماع میکند، چون تنها به این وسیله است که از پارهای رنجها میتوان در امان ماند.

در مجموع، در این فلسفه هیچ گونه ارزش معنوی و انسانی دیده نمیشود. فلسفه کلبی از این جهت بر این فلسفه ترجیح دارد که لااقل بر عنصر آزادگی و غنای نفس تکیه دارد، هرچند تعبیری نارسا از آن دارد و به افراط کشیده میشود. ولی در فلسفه اپیکور هیچ عنصر متعالی دیده نمیشود و لهذا به همان معنی که مکتب شک فاقد نظریه اخلاقی است، اپیکوریسم نیز فاقد نظریه اخلاقی است.

در باب فلسفه لذت از دو نظر میتوان بحث کرد: یکی از نظر روان شناسی و یکی از نظر اخلاقی.

آنچه از نظر روان شناسی مطرح است این است که آیا محرک اصلی انسان در همه کارها و غایت نهایی انسان از هر فعالیتی، لذت و یا فرار از الم است یا نه؟بحث دلکشی است که فعلًا مجال بحث در آن نیست، و تحقیق این است که چنین نیست.

اما از جنبه اخلاقی، آنچه مطرح است این است که آیا خیر و خوبی و فضیلت مساوی است با لذت؟ و به عبارت دیگر آیا آنچه ارزش ذاتی دارد لذت است یا نه؟البته جواب این پرسش نیز منفی است.

این نکته را لازم است اضافه کنیم که نظر به اینکه در عصر ما اپیکوریسم به مفهوم عامیانه و مبتذلش عملًا رایج شده است، عدهای میخواهند برخی بزرگان اندیشه و فلسفه و عرفان را منسوب به این مکتب نمایند، مثلًا خیام و یا حافظ را؛ مدعی هستند که خیام و حتی حافظ مردانی لذت پرست، دم غنیمت شمار و لاابالی بودهاند. مخصوصاً درباره خیام عقیده بسیاری همین است.

آنچه مسلّم است این است که خیام ریاضیدان فیلسوف چنین نبوده و چنین نمیاندیشیده است. از ظاهر اشعار منسوب به خیام همان مطلب پیدا شده است.

ولی از

[1]. همان، ص 475