زیر چتر خود قرار داده است اگر بنا شود با مبدأ استدلالی و تجربی مورد تحقیق قرار گیرد علوم مختلفی را تشکیل میدهد ولی نظر به اینکه فقه از زاویه خاص به این مسائل مینگرد همه در حوزه علم واحد قرار میگیرند. توضیح اینکه فقه به این مسائل تنها از این زاویه مینگرد که برای افراد بشر در شریعت اسلامی درباره همه اینها مقرراتی از نظر روایی و ناروایی و از نظر درستی و نادرستی و امثال اینها وضع شده است و این مقررات را وسیله کتاب و یا سنت و یا اجماع و یا عقل میتوان به دست آورد. از نظر فقیه، اختلافات ماهوی آن موضوعات که برخی طبیعت روانی فردی دارد و برخی طبیعت اجتماعی، برخی طبیعت قضائی دارد و برخی طبیعت اقتصادی و غیره، مطرح نیست و تأثیری ندارد و موجب دوگانگی نمیشود. فقیه همه آنها را با یک رنگ خاص میبیند و آن رنگ «فعل مکلف» است و احکام همه را از یک نوع مبادی استنباط میکند و با یک متد همه را مورد تحقیق و مطالعه قرار میدهد. این است که فی المثل اعتکاف و بیع و نکاح و حدود در یک ردیف قرار میگیرد.

ولی اگر بنا باشد نه از زاویه مقررات موضوعه اسلامی که باید از ادلّه اربعه آنها را استکشاف کنیم در آن مسائل مطالعه کنیم، یعنی اگر بخواهیم با مبادی به اصطلاح استدلالی و تجربی و عقلی خالص در موضوعات نامبرده مطالعه کنیم، ناچاریم که اختلافات ماهوی و طبایع گوناگون آن موضوعات را مدّ نظر قرار دهیم. آنوقت است که ناچاریم با مبادی مختلف و با متدهای مختلف و در حوزههای مختلف آنها را مطالعه کنیم و از این نظر مسائل نامبرده علوم مختلفی را تشکیل خواهند داد.

تقسیمات

همه ارباب علوم مسائل علوم خود را به نحوی تقسیم بندی میکنند. مثلًا منطقیین مسائل منطق را به بخش تصورات و بخش تصدیقات، و یا حکمای الهی حکمت الهی را به امور عامه و الهیات بالمعنی الاخص، و یا اصولیون علم اصول را بهاصول لفظیه و اصول عقلیه تقسیم کردهاند؛ فقها چطور؟.

تنها تقسیمی که تاکنون برخوردهایم که مسائل فقهی به بخشهای متعدد تقسیم شده و هر بابی از ابواب فقه در یک بخش جداگانه قرار گرفته است همین تقسیم محقق حلی در کتاب شرایع است که ابواب فقه را به عبادات، عقود، ایقاعات و احکام تقسیم کرده است؛ و بعد از محقق حلّی علامه حلّی در کتاب تذکرة الفقهاء به نوعی خاص ابواب