است. سیدمرتضی شاگرد متکلم معروف شیعه شیخ مفید (متوفّا در سال 413) است و شیخ مفید شاگرد شیخ صدوق معروف به ابن بابویه (متوفّا در سال 381) است که در شهر ری مدفون است.

پس از سید مرتضی شخصیت معروفی که در علم اصول کتاب نوشت و آراء و عقایدش سه چهار قرن نفوذ فوق العاده داشت شیخ ابوجعفر طوسی (متوفّا در سال 460) است.

شیخ طوسی شاگرد سیدمرتضی است و مقداری هم درس شیخ مفید را درک کرده است. حوزه نجف که حدود هزارسال از عمر آن میگذرد وسیله این مرد بزرگ تأسیس شد. کتاب اصول شیخ طوسی به نام عُدّة الاصول است.

شخصیت دیگری که کتاب و آرائش در اصول معروف شد صاحب معالم است.

وی نامش شیخ حسن است و پسر شهید ثانی صاحب شرح لمعه است. کتاب معالم از کتب معروف علم اصول است و هنوز هم مورد استفاده طلاب علوم دینیه است.

صاحب معالم در سال 1011 هجری درگذشته است.

یکی دیگر از این شخصیتها مرحوم وحید بهبهانی است که در سال 1118 متولد شده است و در سال 1208 درگذشته است.

اهمیت مرحوم وحید بهبهانی یکی در این است که شاگردان بسیار مبرّزی با ذوق فقاهت و اجتهاد تربیت کرد از قبیل سید مهدی بحرالعلوم، شیخ جعفر کاشف الغطاء، میرزا ابوالقاسم گیلانی معروف به میرزای قمی و عدهای دیگر. دیگر اینکه مبارزهای پیگیر با گروه اخباریین که در آن زمان نفوذ زیادی داشتهاند کرد و شکست سختی به آنها داد. پیروزی روش فقاهت و اجتهاد بر روش اخباریگری تا حد زیادی مدیون زحمات مرحوم وحید بهبهانی است.

یکی دیگر از این شخصیتها که علم اصول را جلو برد مرحوم میرزا ابوالقاسم گیلانی قمی سابق الذکر است که شاگرد وحید بهبهانی بود و معاصر با فتحعلیشاه و فوق العاده مورد احترام او بوده است. کتاب قوانین الاصول که سالها در حوزههای علمیه قدیم تدریس میشد و اکنون نیز مورد استفاده است و کم و بیش تدریس میشود اثر این مرد بزرگ است.

در صدساله اخیر مهمترین شخصیت اصولی که همه را تحت الشعاع قرار داده و علم اصول را وارد مرحله جدیدی کرد استاد المتأخرین حاج شیخ مرتضی انصاری