خاص و غیره مطرح بوده است و درباره هریک از آنها از طرف علمای شیعه رساله نوشته شده است.

شاید بتوان گفت شافعی اول کسی است که رساله جامعی درباره همه مسائل اصول مطروحه در زمان خودش نوشته است.

برخی مستشرقین پنداشتهاند که اجتهاد در شیعه دویست سال بعد از اهل تسنن پیدا شد، زیرا شیعه در زمان ائمه اطهار نیازی به اجتهاد نداشت و در نتیجه نیازی به مقدمات اجتهاد نداشت. ولی این نظریه به هیچ وجه صحیح نیست.

اجتهاد به معنی صحیح کلمه، یعنی «تفریع» و ردّ فروع بر اصول و تطبیق اصول بر فروع، از زمان ائمه اطهار در شیعه وجود داشته است و ائمه اطهار به اصحابشان دستور میدادند که تفریع و اجتهاد نمایند [1]

البته و بدون شک، به واسطه روایات زیادی که از ائمه اطهار در موضوعات و مسائل مختلف وارد شده است، فقه شیعه بسی غنیتر شده است و نیاز به تلاشهای اجتهادی کمتر گردیده است. در عین حال شیعه خود را از تفقه و اجتهاد بینیاز نمیدانسته است و ائمه اطهار مخصوصاً دستور تلاش اجتهادمآبانه به برجستگان از اصحاب خود میدادهاند. این جمله در کتب معتبر از ائمه اطهار روایت شده است:

عَلَینا الْقاءُ الْاصولِ وَ عَلَیکمْ انْ تَفَرَّعوا.

بر ماست که قواعد و کلیات را بیان کنیم و بر شماست که آن قواعد و کلیات را بر فروع و جزئیات تطبیق دهید.

در میان علمای شیعه، اولین شخصیت برجستهای که در علم اصول کتبی تألیف کرد و آراء او در علم اصول قرنها مورد بحث بود سیدمرتضی علَم الهدی بود.

سیدمرتضی کتب زیادی در علم اصول تألیف کرد. معروفترین کتب او کتاب ذریعه است.

سیدمرتضی برادر سیدرضی است که جامع نهج البلاغه است. سیدمرتضی در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری میزیسته است. وفاتش در سال 436 واقع شده