در او پدید نمیآید.

پس ذوق، چشیدن لذت است. ذوق عرفانی یعنی درک حضوری لذات حاصل از تجلّیات و مکاشفات. چشیدن ابتدایی «ذوق» است، ادامه یافتن آن «شرب نوشیدن» است و سرخوش شدن «سُکر» است، پر شدن از آن «ری سیراب شدن» است.

عرفا معتقدند آنچه از ذوق دست میدهد تساکر است نه سکر، و آنچه از شرب دست میدهد سکر است، ولی حالت حاصل از پر شدن، به خود آمدن (صَحو) است.

در کلمات عرفا به همین مناسبت سخن از میو شراب زیاد آمده است.

14 ، 15 ، 16. محو، مَحق، صَحو

در کلمات عرفا سخن از محو و صحو نیز بسیار آمده است. مقصودشان از «محو» این است که عارف به جایی میرسد که محو در ذات حق میگردد و از خود فانی میشود؛ یعنی «من» در او محو میشود، او دیگر خود را مانند دیگران «من» درک نمیکند.

اگر محو شدن به حدی برسد که آثار «من» نیز محو شود «محق» نامیده میشود.

محو و محق هر دو بالاتر از مقام غیبت است که قبلًا اشاره شد. محو و محق، فناست.

ولی عارف ممکن است از حالت فنا به حالت بقا بازگردد اما نه به این معنی که تنزل کند در حالت اول، بلکه به این معنی که بقاء باللَّه پیدا میکند. این حالت را که فوق حالت «محو» است «صحو» مینامند

17. خواطر

عرفا القائاتی را که بر قلب عارف وارد میشود «واردات» میخوانند. آن واردات گاهی به صورت قبض یا بسط یا سرور یا حزن است و گاهی به صورت کلام و خطاب است، یعنی احساس میکند که گویی کسی از درون با او سخن میگوید. در این صورت آن واردات «خواطر» نامیده میشوند.

عرفا در باب خواطر سخنان زیادی دارند، میگویند خواطر گاهی رحمانی است و گاهی شیطانی و گاهی نفسانی. یکی از خطرگاهها همین خاطرات است. ممکن است در اثر انحراف و لغزش، شیطان بر انسان مسلط شود، همچنان که قرآن کریم میفرماید: