همچنان که اشاره شد، سخن در این نیست که عرفای مسلمین از این سرمایهها چگونه بهره برداری کردهاند، درست یا نادرست؛ سخن درباره اظهارنظرهای مغرضانه گروهی غربی و غربزده است که میخواهند اسلام را از نظر معنویت، بی محتوا معرفی نمایند. سخن درباره سرمایه عظیمی در متن اسلام است که میتوانسته الهام بخش خوبی در جهان اسلام باشد. فرضاً عرفای مصطلح نتوانسته باشند استفاده صحیح کرده باشند، افراد دیگری که به این نام مشهور نیستند استفاده کردهاند.

بعلاوه روایات و خطب و ادعیه و احتجاجات اسلامی و تراجم احوال اکابر تربیت شدگان اسلام نشان میدهد که آنچه در صدر اسلام بوده است صرفاً زهد خشک و عبادت به امید اجر و پاداش نبوده است.

در روایات و خطب و ادعیه و احتجاجات، معانی بسیار بلندی مطرح است.

تراجم احوال شخصیتهای صدر اول اسلام از یک سلسله هیجانات و واردات روحی و روشن بینیهای قلبی و سوزها و گدازها و عشقهای معنوی حکایت میکند. ما اکنون یکی از آنها را ذکر میکنیم.

در کافی مینویسد: رسول خدا روزی پس از ادای نماز صبح چشمش افتاد به جوانی رنگ پریده که چشمانش در کاسه سرش فرو رفته و تنش نحیف شده بود، در حالی که از خود بیخود بود و تعادل خود را نمیتوانست حفظ کند. پرسید: کیفَ اصْبَحْتَ؟ حالت چگونه است؟ گفت: اصْبَحْتُ موقِناً در حال یقین بسر میبرم. فرمود:

علامت یقینت چیست؟ عرض کرد: یقین من است که مرا در اندوه فرو برده و شبهای مرا بیدار (در شب زنده داری) و روزهای مرا تشنه (در حال روزه) قرار داده است و مرا از دنیا و مافیها جدا ساخته تا آنجا که گویی عرش پروردگار را میبینم که برای رسیدن به حساب مردم نصب شده است و مردم همه محشور شدهاند و من در میان

آنها هستم؛ گویی هم اکنون اهل بهشت را در بهشت، متنعّم و اهل دوزخ را در دوزخ، معذّب میبینم؛ گویی هم اکنون با این گوشها آواز حرکت آتش جهنم را میشنوم. رسول اکرم به اصحاب خود رو کرد و فرمود: این شخص بندهای است که خداوند قلب او را به نور ایمان منوّر گردانیده است. آنگاه به جوان فرمود: حالت خود را حفظ کن که از تو سلب نشود. جوان گفت: دعا کن خداوند مرا شهادت روزی فرماید. طولی نکشید که غزوهای پیش آمد و جوان شرکت کرد و شهید شد.

زندگی و حالات و کلمات و مناجاتهای رسول اکرم سرشار از شور و هیجان معنوی و الهی و مملوّ از اشارات عرفانی است. دعاهای رسول اکرم فراوان مورد استشهاد و استناد