فقها طرز تفکرشان درباره اسلام همان است که در بخش درسهای کلام شرح دادیم؛ معتقدند که مقررات اسلامی در سه بخش خلاصه میشود:

اول بخش اصول عقاید که کلام عهدهدار آن است. در مسائل مربوط به اصول عقاید لازم است انسان از راه عقل، ایمان و اعتقاد تزلزل ناپذیر داشته باشد.

دوم بخش اخلاق. در این بخش دستورهایی بیان شده است که وظیفه انسان را از نظر فضایل و رذایل اخلاقی بیان میکند و علم اخلاق عهدهدار بیان آن است.

بخش سوم بخش احکام است که مربوط به اعمال و رفتار خارجی انسان است و فقه عهدهدار آن است.

این سه بخش از یکدیگر مجزا هستند. بخش عقاید مربوط است به عقل و فکر، بخش اخلاق مربوط است به نفس و ملکات و عادات نفسانی، بخش احکام مربوط است به اعضا و جوارح. ولی عرفا در بخش عقاید، صِرف اعتقاد ذهنی و عقلی را کافی نمیدانند؛ مدعی هستند که به آنچه باید ایمان داشت و معتقد بود، باید رسید و باید کاری کرد که پردهها از میان انسان و آن حقایق برداشته شود. و در بخش دوم- همچنان که قبلًا اشاره شد- اخلاق را که هم ساکن است و هم محدود، کافی نمیدانند؛ به جای اخلاق علمی و فلسفی، سیر و سلوک عرفانی را که ترکیب خاص دارد پیشنهاد میکنند. و در بخش سوم ایراد و اعتراضی ندارند، فقط در موارد خاصی سخنانی دارند که احیاناً ممکن است بر ضد مقررات فقهی تلقی شود.

عرفا از این سه بخش به «شریعت» و «طریقت» و «حقیقت» تعبیر میکنند و معتقدند که همان گونه که انسان واقعاً سه بخش مجزا نیست (یعنی بدن و نفس و عقل از یکدیگر مجزا نیستند، بلکه در عین اختلاف با یکدیگر متحدند و نسبت آنها بایکدیگر نسبت ظاهر و باطن است) شریعت و طریقت و حقیقت نیز اینچنیناند، یعنی یکی ظاهر است و دیگری باطن و سومی باطنِ باطن، با این تفاوت که عرفا مراتب وجود انسان را بیش از سه مرتبه و سه مرحله میدانند، یعنی به مراحل و مراتبی ماورای عقل نیز معتقدند و ان شاء اللَّه بعداً توضیح خواهیم داد.