کارهای نیک را انتخاب میکند و از انتخاب کارهای بد اجتناب میورزد، و چون خداوند متعال حکیم است لازمه حکمتش این است که کارهای خوب را انجام دهد و کارهای بد را انجام ندهد. پس لازمه حسن و قبح ذاتی اشیاء از یک طرف و حکیم بودن خداوند از طرف دیگر این است که برخی کارها بر خداوند «واجب» باشد و برخی کارها «ناروا».

اشاعره سخت با این عقیده مخالفاند، هم منکر حسن و قبح ذاتی افعالاند و هم منکر حکم به «روایی» یا «ناروایی» چیزی بر خدا.

برخی از شیعه که تحت تأثیر کلام معتزله بودهاند اصل فوق را به همان شکل معتزلی پذیرفتهاند ولی برخی دیگر که عمیقتر فکر کردهاند، در عین اینکه حسن و قبح ذاتی را قبول کردهاند، این احکام را در سطح عالم ربوبی جاری ندانستهاند [1].

5. لطف و انتخاب اصلح. بحثی است میان اشاعره و معتزله که آیا لطف یعنی انتخاب اصلح برای حال بندگان، بر نظام عالم حاکم است یا خیر؟ معتزله اصل لطف را به عنوان یک «تکلیف» و یک «وظیفه» برای خداوند لازم و واجب میدانند، و اشاعره منکر لطف و انتخاب اصلح گشتهاند.

البتّه «قاعده لطف» از فروع اصل عدل و اصل حسن و قبح عقلی است. برخی از متکلّمین شیعه قاعده لطف را در همان شکل معتزلی پذیرفتهاند ولی آنان که مسأله «تکلیف» و «وظیفه» را در مورد خداوند غلط محض میدانند از اصل انتخاب اصلح تصوّر دیگری دارند که اکنون مجال شرحش نیست.

6. اصالت و استقلال و حجّیت عقل. در مذهب شیعه بیش از معتزله برای عقل استقلال و اصالت و حجّیت اثبات شده است. از نظر شیعه به حکم روایات مسلّم معصومین، عقل پیامبر باطنی و درونی است همچنانکه پیامبر عقل ظاهری و بیرونی است. در فقه شیعه عقل یکی از ادلّه چهار گانه است.

7. غرض و هدف در فعل حق. اشاعره منکر این اصلاند که افعال الهی برای یک یا چند غرض و هدف باشد. میگویند غرض و هدف داشتن، مخصوص بشر یا مخلوقاتی از این قبیل است ولی خداوند منزّه است از این امور، زیرا غرض و هدف داشتن هر فاعل به معنی حکومت جبری هدف و غرض بر آن فاعل است، خداوند از هر قید و محدودیتی و از هر محکومیتی، هر چند محکومیت غرض داشتن باشد، مبرّا و منزّه است.