�

درس پنجم (3): معتزله

افکار و آراء معتزله

آنچه در دو درس گذشته گفتیم، به اصول مکتب معتزله مربوط بود. ولی همچنانکه اشاره کردیم معتزله مسائل زیادی طرح کردند و از آنها دفاع نمودند. برخی از این مسائل به الهیات مربوط میشود و برخی به طبیعیات و برخی به اجتماعیات و برخی به انسان. مسائل الهیات بعضی مربوط است به امور عامّه و بعضی به الهیات بالمعنی الاخصّ. البتّه مقصد و مقصود اصلی معتزله- مانند سایر متکلّمین- مسائل الهیات بالمعنی الاخصّ است که در حوزه عقاید دینی قرار دارد. مسائل امور عامّه از باب مقدّمه است؛ همچنانکه بحث در طبیعیات نیز برای متکلّمین جنبه مقدّمی دارد، یعنی متکلّمین از این جهت در طبیعیات بحث میکنند که راهی برای اثبات یک اصل دینی باز نمایند و یا راه حلّی برای یک اشکال پیدا کنند. ما در اینجا فهرستوار به پارهای از آنها اشاره میکنیم و از الهیات آغاز میکنیم:

الف. توحید صفاتی

ب. عدل

ج. مخلوق بودن کلام خدا (کلام صفت فعل است نه صفات ذات).

د. افعال اللّه معلّل به اغراض است (هر کار خدا برای یک فایده و نتیجه است).