امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر نیز از ضروریات اسلام و مورد اجماع و اتّفاق عموم مسلمین است. اختلافاتی که هست مربوط است به حدود و شروط آنها. مثلًا خوارج امر به معروف و نهی از منکر را مشروط به هیچ شرطی نمیدانستند، معتقد بودند در همه شرایط باید این دو فریضه صورت گیرد. مثلًا دیگران احتمال موفّقیت را و همچنین عدم ترتّب مفسدهای مهمتر را شرط وجوب امر به معروف و نهی از منکر میدانستند، ولی خوارج به این شروط قائل نبودند. برخی معتقد بودند که امر به معروف و نهی از منکر صرفاً قلبی و زبانی است، یعنی قلباً باید طرفدار معروف و مخالف منکر بود و لساناً نیز باید به نفع معروفها و علیه منکرها تبلیغ کرد. ولی خوارج معتقد بودند که عند اللزوم باید قیام کرد و عملًا دست به کار شد و برای امر به معروف و نهی از منکر باید قیام به سیف کرد.

در مقابل، گروهی بودند که امر به معروف و نهی از منکر را مشروط به شرایط بالا میدانستند و از حدّ قلب و زبان هم تجاوز نمیکردند. احمد بن حنبل از این گروه شمرده شده است. طبق عقیده این گروه، قیام خونین برای مبارزه با منکرات جایز نیست. معتزله شروط امر به معروف و نهی از منکر را پذیرفتند ولی آن را به قلب و زبان محدود نمیدانستند، معتقد بودند که اگر منکرات شایع شود یا حکومت ستمگر باشد، بر مسلمین واجب است که تجهیز قوا کنند و قیام نمایند.

پس عقیده خاصّ معتزله در باب امر به معروف و نهی از منکر- در مقابل اهل الحدیث و اهل السنّة- اعتقاد به قیام در برابر مفاسد است همچنانکه خوارج نیز چنین نظری داشتند با تفاوتی که اشاره شد.