و محسوسات یا عالم دنیا.

عالم مثال یا ملکوت یعنی عالمی برتر از طبیعت که دارای صور و ابعاد هست اما فاقد حرکت و زمان و تغییر است.

عالم جبروت یعنی عالم عقول یا عالم معنی که از صور و اشباح مبرّاست و فوق عالم ملکوت است.

عالم لاهوت یعنی عالم الوهیت و احدیت.

ه-. برخی دیگر، مسائل مربوط به روابط عالم طبیعت با عوالم مافوق خود است؛ به عبارت بهتر، مربوط است به سیر نزولی هستی از لاهوت تا طبیعت و سیر صعودی طبیعت به عوالم بالاتر، مخصوصاً در مورد انسان که به نام «معاد» خوانده میشود و بخش عظیمی را در حکمت متعالیه اشغال کرده است.

وجود و ماهیت

در باب «وجود و ماهیت» مهمترین بحث این است که آیا وجود اصیل است یا ماهیت؟ مقصود این است که ما در اشیاء همواره دو معنی تشخیص میدهیم و هر دو معنی را درباره آنها صادق میدانیم. آن دو چیز یکی هستی است و دیگری چیستی.

مثلًا میدانیم که انسان هست، درخت هست، عدد هست، مقدار هست ...، اما عدد یک چیستی و یک ماهیت [1] دارد و انسان ماهیت و چیستی دیگری. اگر بگوییم: «عدد چیست؟» یک پاسخ دارد و اگر بگوییم: «انسان چیست؟» پاسخ دیگری دارد.

خیلی چیزها هستی روشنی دارند، یعنی میدانیم که هستند، اما نمیدانیم که چیستند. مثلًا میدانیم که حیات هست، برق هست اما نمیدانیم که حیات چیست، برق چیست.

بسیار چیزها را میدانیم که چیستند. مثلًا «دایره» تعریف روشنی پیش ما دارد و میدانیم دایره چیست، اما نمیدانیم در طبیعت عینی دایره واقعی وجود دارد یا ندارد.

پس معلوم میشود که «هستی» غیر از «چیستی» است.

از طرفی میدانیم که این کثرت، یعنی دو گانگی ماهیت و وجود، صرفاً ذهنی است؛