خوب بسازی.میتوانی آن را در یک زمین نامناسب بکاری که ضایع بشود یا خوب عمل نکنی، مثلًا ده تخم یا پنج تخم از آن بگیری، و میتوانی در یک زمین مساعد با شرایط مساعد از آن صد یا دویست تخم بگیری. آنچه در اختیار توست این است. ولی به هر حال [فقط میتوانی] آن را در همین راه خودش کمک بکنی. این است که مسئله فطرت در این باب نقش اصیلی دارد.

- این بحث که در طبیعیات قدیم مطرح میشود درباره اینکه غایت طبیعت نوع فرد است یا فرد، آیا به این مربوط نمیشود؟

استاد: نه، آن به هر حال مسئله غایت داشتن است. آیا از جنبه تاریخ میگویید؟

- یعنی از جهت اینکه این بحث شبیه آن بحث است.

استاد: بله، قدمای ما میگویند که هدف طبیعت، فرد نیست، بقای نوع است. مثلًا اینکه پدر مقدمه پسر است آیا اینجور است که هر کسی مقدمه است برای بعد از خودش؟ این انسان خلق میشود برای انسان بعد از او، باز او خلق میشود برای انسان بعد از او و ...؟ آنها میگویند نه، مطلب اینطور نیست. غایت طبیعت ابقای نوع است. طبیعت میخواهد نوع را نگاه دارد ولی اگر نوع بخواهد در طبیعت باشد، افراد نوع باید در طبیعت باشند. چون فرد قابل بقا نیست و نمیتواند برای همیشه در طبیعت بماند و طبیعت این امر را نمیپذیرد، طبیعت بقای نوع را به وسیله افراد ادامه میدهد، و الّا هدف طبیعت این نیست که آقای زید از آن جهت که آقای زید است باقی باشد و آقای عمرو از آن جهت که [آقای عمرو است باقی باشد، بلکه] او میخواهد نوع انسان را نگاه دارد ولی نوع انسان بدون اینکه این افراد متوالی را حفظ کند [باقی نمیماند.]

بله، شاید تا حدی بشود از همان راه در مسئله هدف تاریخ وارد شد.

- مادیون اصلًا به غایت در تاریخ قائل نیستند.