چیست؟ ناله غربت است، ناله شوق است، ناله هجران است، ناله میل به بازگشت است: من یک تکه چوب هستم؛ چون مرا از نیستان بریدند و به اینجا آوردند این ناله غربت است که در میان شما تنها ماندهام؛ شما یک عده انسانها هستید، یک عده سنگ و کلوخ و از این حرفها، من که اینجا نیی نمیبینم، من باید برگردم به نیستان، من میان شما غریبم.

دیباچه مثنوی انصافاً شاهکاری است اما اگر انسان رموز عرفانی را بداند، و تا انسان به کتب عرفا آشنا نباشد، آنهم نه به کتابهای فارسی که کار ادبیاتیهاست (ادبیاتیهای ما میروند چهار تا دیوان شعر را میخوانند، خیال میکنند که با رموز عرفانی آشنا هستند)، تا انسان کتب علمی عرفانی را- چه آنها که در سیر و سلوک نوشته شده و چه آنها که در عرفانِ به اصطلاح فلسفی نوشته شده مثل کتابهای محیی الدین- درست نخواند نمیتواند مثنوی یا حافظ را بفهمد، محال و ممتنع است، اصلًا درک اینها کار ادیب و ادبیاتی به هیچ شکل نیست.

یک تشبیه شیرین دیگری مولوی راجع به غربت انسان کرده است که عجیب است. مثلی آورده از فیل و هندوستان. میگویند فیل را از هندوستان میآورند، و همیشه به سر فیل میکوبند تا حواسش به اینجا باشد، همین قدر این را از سرش بردارید به یاد هندوستان میافتد، و میگویند فیل وقتی میخوابد هندوستان را خواب میبیند، چرا؟ برای اینکه اصلش از هندوستان است، از آنجا آمده، حب الوطن است [1]. میگوید