به ابد با یک جلوه حق پیدا شد و بس، و آیه «وَ ما امْرُنا الّا واحِدَة» [1] را همینطور تعبیر و تفسیر میکنند. حکما میگویند «علت و معلول»، عرفا اصلًا علت و معلول را غلط میدانند، میگویند علت و معلول در جایی است که ثانی برای حق وجود داشته باشد، اینجا باید گفت تجلی و متجلی، ظهور و مظهر.

ولی در فلسفه صدرا این قضیه حل شده یعنی او تحقیق در «علت و معلول» را رسانده به آنجا که نتیجهاش با تجلی یکی شده. حافظ در اینجا خیلی عالی و شیرین داد سخن داده، یکی آن غزل معروفش است، میگوید:

.

این یک مطلب خیلی دقیقی است در عرفان، یعنی به اصطلاح «غلطه عارف» که یک تجلی بر عارف میشود و او در آن تجلی گاهی اشتباه میکند، یعنی مثلًا به حقیقت هنوز نرسیده، بین راه است، خیال میکند که به حقیقت رسیده، و آنهایی که پخته هستند میفهمند که به قول حافظ این طمعِ خام است، هنوز به حقیقت نرسیدهاند.

یکی از بزرگان بسیار بزرگ عصر ما که البته از مجتهدین و مراجع تقلید بود [3]، حالات خیلی خوبی داشته. این حالت که برای خیلیها پیدا میشود و خیلیها که اشتباه میکنند همین است [برای او نیز رخ داده بود.] یک کسی که با ایشان بیشتر رفت و آمد داشته [از قول وی نقل کرده بود] که از حرم حضرت امیر علیه السلام بیرون آمدم و یکمرتبه احساس کردم که مثل اینکه تمام جهان از من ریزش میکند، یک ولایت کلی بر همه جهان دارم و