کردهاید. گاهی مقصود از ابتدا آنِ حدوث شیء است یعنی آنی که حدوث شیء در آن «آن» واقع میشود که این در امور دفعی الوجود است. امور دفعی الوجود چنین ابتدایی دارند. اگر من این سنگ را پرتاب کنم تا به آن دیوار برسد، «رسیدن» در «آن» صورت میگیرد، یعنی وجود وصول در آنْ حادث میشود و بعد هم استمرار پیدا میکند. ولی در امور زمانی «ابتدا» به معنای نهایت شیء و حد شیء است. شما اگر پارچهای را بر یک متر [1] منطبق کنید ابتدای این پارچه که بر ابتدای آن متر منطبق میشود نه تمام وجودش است و نه جزء وجودش بلکه حد آن است.

پس فرق است میان ابتدای وجود شیء به معنای حد وجود شیء که منطبق بر «آن» یعنی حد زمان میشود و میان ابتدای وجود به معنای تمام وجود شیء در آنْ.

پس در جواب این سؤال شما که گفتید حرکت که حادث میشود آیا ابتدا دارد یا ندارد، میگوییم به یک معنا ابتدا دارد و به معنای دیگر ابتدا ندارد. به این معنا که شیء در آنْ وجود دارد ابتدا ندارد. اما ابتدا دارد به این معنا که در زمان وجود دارد نه در آن، و وجودش حدی دارد که منطبق بر حد زمان است نه اینکه وجودش منطبق بر «آن» است. وجودش در آنْ نیست بلکه در زمان است چون دارای کشش است. ابتدای وجودش یعنی حد وجودش بر حد زمان منطبق است. یک چوب یک متری را که بر متر منطبق میکنید تمام وجود این چوب منطبق بر تمام وجود آن متر است و نهایت این منطبق است بر نهایت آن. ولی این چوب در نهایت خودش که وجود ندارد؛ نهایت، امر عدمی است، یعنی عدم این منطبق است بر عدم آن؛ حد این منطبق است بر حد آن.

خلاصه پاسخ به اشکال در مورد وجود تدریجی

پس مغالطهای که شما کردهاید از اینجا آغاز میشود که گفتید این امر که حادث میشود آیا ابتدا دارد یا ابتدا ندارد؟ کسی جرأت نمیکرد بگوید ابتدا ندارد چون مثل ماهی میشد که غرّه و ابتدا نداشته باشد. وقتی گفتیم ابتدا دارد گفتید «ابتدا» منقسم است یا غیر منقسم؟ [پاسخ به این] مغالطه این است که «ابتدا» دو معنا دارد: یکی ابتدا به آن معنا که در امور دفعی الحدوث و زمانی البقاء به کار میبریم، یعنی آنِ وجود، آنِ حدوث. به این معنا امور تدریجی الحدوث ابتدا ندارد. دیگر، ابتدا به معنای اینکه امر تدریجی الحدوث در زمان

(1). [ «متر» به معنای یک نوع وسیله اندازه گیری نه واحد اندازه گیری.]