راست میگوید؛ ابتدا نمیتواند منقسم باشد، نمیتواند اول و آخر و وسط داشته باشد. پس ابتدا امری است آنی نه زمانی، امری است غیر منقسم.

پس فخر رازی تا اینجا سه مقدمه بیان کرده است. اول اینکه شیء وقتی حدوث پیدا میکند چیزی که نبوده وجود پیدا کرده است. دوم اینکه شیء ابتدای وجود دارد و سوم آنکه «ابتدا» امری غیر منقسم است.

حال آن شیئی که میخواهد وجود پیدا کند که فرض این است که ابتدای وجود دارد آیا در ابتدای وجودش موجود است یا معدوم؟ نمیتوانیم بگوییم معدوم است چون اگر معدوم باشد لازم است در همان ابتدا، هم موجود باشد و هم معدوم. شیء در ابتدای وجود خود، موجود که هست پس نمیتواند معدوم هم باشد. پس شیء در ابتدای وجود خودش موجود است. این هم مقدمه چهارم. حال که شیء در ابتدای خودش موجود است آیا چیزی از آن باقی مانده است که هنوز موجود نشده است یا هیچ چیز از آن باقی نمانده است؟ اگر بگویید هیچ چیز از آن باقی نمانده، پس در همان ابتدای وجودش به تمام وجودش موجود است، پس دفعتاً موجود شد و به عبارت دیگر خروج از قوه به فعل دفعتاً صورت گرفت. اما اگر بگویید که نه، «بقی شی ءٌ منه بالقوه»، یعنی شیء به تمام وجودش در ابتدای وجود خود موجود نیست، میگوید آیا آنچه باقی است عین همان است که حادث شده و یا غیر آن است؟

(خیلی خوب تشقیق میکند). اگر بگویید عین آن است باید بگویید موجود و معدوم عین یکدیگر هستند، یعنی موجود در این «آن» با معدوم در «آنِ» دیگر، عین یکدیگر هستند. آیا یک شیء میتواند در آنِ واحد هم موجود باشد هم معدوم؟

پس نمیتوانید بگویید آن که باقی است عین آن چیزی است که در ابتدای وجود،.

موجود است. پس ناچار باید بگویید آن که معدوم است غیر این چیزی است که در ابتدای وجود موجود است. پس اینها دو چیز شد: یکی این که در ابتدای وجود این موجود، موجود است که دفعتاً وجود پیدا کرده است، و دیگر آن که در ابتدا موجود نیست و در آنِ بعد وجود پیدا میکند که آن هم دفعتاً وجود پیدا میکند. پس یک شیء نیست که وجود تدریجی دارد بلکه دو شیء هستند که هردو وجود دفعی دارند.

پس در حقیقت، چیزهایی که در عالم حادث میشود وجودات متتالی هستند، ولی وجودات غیرمنقسم متتالی. وقتی یک شیء در «آن» وجود پیدا میکند، وجودی که در «آن» پیدا کرده است دیگر به امتداد زمانْ ممتد نیست، یعنی بُعد زمانی ندارد. آن که بعد از این شیء وجود پیدا میکند در آنِ دیگری وجود پیدا میکند که با آنِ اولی مجاور است و