منشأ انتزاعشان ندارند. به قول حاجی:

خودتان اثبات میکنید که امکان ذاتی، وجودی غیر از وجود خود ممکن ندارد و از وجود ممکن انتزاع میشود. پس اینکه امکان قبل از وجود ممکن وجود داشته است چه معنایی میتواند داشته باشد؟ این امکان قبل از وجود ممکن وجود ندارد و حتی همراه با وجود ممکن هم وجود ندارد چون وقتی ممکن وجود دارد این امکان عین وجود ممکن است یعنی از وجود ممکن انتزاع میشود.

اینکه شیء یا جوهر است یا عرض، فقط درباره معقولات اولی صادق است.

اشیائی که ذی ماهیت هستند و ماهیت و حدشان در خارج وجود دارد یا جوهرند یا عرض.

ابتدای استدلال شما با امکان ذاتی شروع میشود ولی بعد که میخواهید نتیجه گیری کنید که عرض است نه جوهر، بحث شما در مورد امکان استعدادی است. امکان استعدادی همان است که در اینجا میخواهیم آن را اثبات کنیم و اگر این برهان تمام نباشد ما دلیلی بر وجود امکان استعدادی نداریم. پس این یک نوع مغالطه است. هیچ وقت درباره امکان ذاتی نمیگویید از مقوله اضافه است. اسم امکان استعدادی را به اشتراک لفظی «امکان» میگذارید و بعد برای اثبات این امکان از امکان ذاتی استفاده میکنید. پس برای اثبات امکان استعدادی، از راه امکان ذاتی وارد شدهاید و حال آنکه خودتان میگویید اشتراک این دو امکان در لفظ است. این توضیح اشکال بود.

مرحوم آخوند در اینجا همین قدر میگوید که امکان استعدادی از اعتبارات عقلیه محضه نیست پس نباید آن را با امکان ذاتی اشتباه کرد. امکان استعدادی، عرض و از مقوله اضافه است. این را میپذیریم ولی اشکال این است که شما در دلیلتان همان امکان را گنجانیدهاید. پس چه دلیل دیگری بر این مطلب دارید؟.

بعد باید ببینیم که آیا این اشکال جواب دارد یا جواب ندارد. حاجی و دیگران این اشکال را به این صورتی که عرض کردم متعرض نشدهاند. واقع مطلب این است که این حرف مرحوم آخوند درست است که امکان استعدادی در عین حال خودش نوعی امکان ذاتی است. اگر این را بگوییم جواب آن اشکال را چه میتوانیم بدهیم؟

ما از یک طرف امکان ذاتی را یک امر عقلی محض میدانیم و از طرف دیگر میگوییم امکان استعدادی در خارج وجود دارد. چطور چیزی که عقلی محض است یک قسمش در خارج وجود دارد؟.

آیا با اینکه امکان استعدادی غیر از امکان ذاتی است در عین حال این استدلال را