حرکات بر دو قسم است، نفسانی و طبیعی که بعدها در این باره بحث خواهد شد.

حرکاتی را که موجودات زنده مثل گیاهان دارند حرکات نفسانی مینامند، چون حیات مساوی با نوعی نفْس است. حرکاتی که در حیوانات است و به طریق اولی حرکاتی که در انسان است و همچنین حرکاتی که در افلاک است- چون اینها برای افلاک نفوس قائل بودند- همه حرکات نفسانی هستند.

گریزی به یکی از راههای اثبات نفس

قدما معتقد به طبایع چهارگانه بودند همچنان که به عناصر چهارگانه و اخلاط چهارگانه اعتقاد داشتند:

میگفتند سلامت انسان رهین تعادل این طبایع است. برای هر عنصری طبیعتی قائل بودند که طبیعتهایی که در عناصر هست در اثر ترکیب با یکدیگر فعل و انفعال و کسر و انکسار میکنند که بعد از کسر و انکسار یک حالت متوسط به وجود میآید که نام آن حالت متوسط «مزاج» است. میگفتند مزاج عرض عریضی دارد یعنی حد نوسان دارد که تا در آن حد باشد سلامت محفوظ است و اگر از این حد و عرض خارج شود بیماری حاصل میشود. آنها معتقد بودند که اگر مثلًا حرارت که یکی از طبایع چهارگانه رطوبت، یبوست، حرارت و برودت است به خاطر عاملی از خارج، بر مزاج غالب شود همینکه آن عامل خارجی- که قاسر است- از بین برود آن طبیعت حاکم بر بدن شروع به فعالیت کرده و این

استاد: این را قبلًا در بررسی سخن فخر رازی گفتیم. ظرفیتها از کجا مختلف میشود؟ هیولی حقیقتی است واحد بالجنس و بلکه واحد بالنوع و صورت جسمیه هم حقیقتی است واحد بالجنس و واحد بالنوع. اگر قائل به صورت نوعیه نشوید دیگر اختلاف ظرفیت پیدا نمیشود. تازه اگر با صور نوعیه بتوانند اختلاف ظرفیتها را درست کنند، خیلی کار مهمی انجام دادهاند. بدون صور نوعیه امکان ندارد این اختلاف ظرفیتها درست شود.

سؤال: چرا تنوع اجسام به خاطر اعراض نباشد؟.

استاد: شیخ اشراق چنین فرضی را مطرح کرده و گفته است چه مانعی دارد که تنوع اجسام به تبع یک سلسله اعراض باشد؛ یعنی از ترکیب یک جوهر با عرض، نوع به وجود بیاید. این ایراد را در جای خود به درستی جواب دادهاند. این که از اول عرض کردم که عنوان ما یک عنوان سلبی است برای این بود که معلوم باشد که ما در این فصل در مقام اثبات صورت نوعیه نیستیم. مرحوم آخوند هم میگوید در آینده این مطلب را اثبات خواهد کرد.