محرکه درونی او را به کار انداختهاید. یا مثل کسی که کارخانهای را که نیروهایش همه در درون خودش است به کار میاندازد. آن عمل و نیروی آن فرد نیست که چرخهای کارخانه را حرکت میدهد. آن نیرو در درون خود کارخانه است. نقش او فقط این است که این دستگاه را به کار میاندازد.

این فلاسفه در باب حرکت چنین اعتقادی دارند. میگویند هر حرکتی ناشی از محرکی همراه خودش و در درون خودش است و محرکش هم همیشه همراه آن است مگر آنجایی که حرکت بالعرض باشد. مثلًا دست من که حرکت میکند تسبیح هم حرکت میکند. این حرکت در واقع برای تسبیح نیست، بلکه برای دست من است. این نکته را اگر خوب توجه نکنیم برهان وسط و طرف برای ما مفهوم نخواهد بود.

خلاصه برهان محرک اول

پس هر حرکتی نیازمند به محرک است به دلیل آنچه که در فصل دوازده خواندیم و هر حرکتی نیازمند به محرکی است که آن محرک باید همراه متحرک باشد و از آن جداشدنی نیست که الآن اشاره کردیم و تفصیلش بعدها خواهد آمد. در جلسه گذشته هم گفتیم که هر محرک طبیعی خودش متحرک است. پس از طرفی هر متحرکی به محرکی غیر خود نیازمند است و از طرف دیگر هر عامل حقیقی حرکت همراه حرکت است. سوم اینکه هر محرکی که طبیعی و از سنخ طبیعت باشد خودش متحرک است، پس نیازمند به محرکی غیر از خودش است. بنابراین متحرکی داریمکه این متحرک محرکی دارد که قهراً باید همراه خودش باشد که آن محرک هم مانند خودش متحرک است. آن محرک هم یا مانند خودش طبیعی است و در طبیعت است یا در طبیعت نیست. اگر در طبیعت باشد باز آن هم مانند این متحرک، متحرک است و چون در طبیعت است محرک میخواهد. آن محرک هم یا در طبیعت است یا در طبیعت نیست. اگر در طبیعت باشد خود این محرک هم متحرک است، پس محرکی دارد. سخن این است که در نهایت، امر باید منتهی به محرکی شود که غیرمتحرک باشد. اسم آن را «محرک عقلی» یا «محرک اول» میگذاریم.

فرض مقابل این است که این متحرک، یک محرک متحرک داشته باشد، آن هم یک محرک متحرک داشته باشد الی غیرالنهایه؛ یعنی سلسله محرکهایی که متحرک هم هستند غیرمتناهی باشد. این همان تسلسل علل است ولی در باب حرکت. این فرض به سبب امتناع تسلسل محال است.