ترتب حسی مثل دانههای زنجیر که یکی قبل از دیگری است و یا ترتب عقلی مثل علت و معلولها که یکی بر دیگری به نحوی تقدم دارد. آیا از «امور غیرمتناهی مترتب» محال لازم میآید؟ باز میگویند صرف اینکه یک سلسله امور غیرمتناهی مترتبی داشته باشیم دلیلی بر محال بودنش نداریم.

امور غیرمتناهی مترتب خود بر دو قسم است: یک وقت اجتماع در وجود دارند و یک وقت اجتماع در وجود ندارند. «اجتماع در وجود دارند» یعنی همزمان وجود دارند و «اجتماع در وجود ندارند» یعنی ناهمزمان هستند. این مرغی که امروز وجود دارد، از یک تخم مرغ به وجود آمده، و آن تخم مرغ از مرغی و باز آن مرغ از تخم مرغی و همینطور. آیا اگر هرچه پیش برویم به جایی منتهی نشود و همیشه مرغی از تخم مرغی و تخم مرغی از مرغی به وجود آمده باشد محال لازم میآید؟

میگویند ما برهانی بر محال بودن این هم نداریم چون آنها اجتماع در زمان (اجتماع در وجود) ندارند. آنچه از نظر فلاسفه محال است «اجتماع امور غیر متناهیه مترتبه» است، یعنی وجود امور غیرمتناهیه مترتبه همزمان است که محال است.

اینجا شرط علیت و معلولیت هم نکردیم. همین قدر گفتیم وجود امور غیرمتناهیه مترتبه همزمان. لهذا این فلاسفه ابعاد عالم را متناهی میدانند چون میگویند لازمه عدم تناهی ابعاد عالم، وجود امور مترتبه غیر متناهیه مجتمعه در زمان واحد است [1].

حتی گاهی آن ستاره میلیونها سال پیش از بین رفته ولی نورش تازه دارد به ما میرسد. این نظریه میگوید این مسافات هرچه زیاد هم باشد ولی عالم متناهی است. اکثر فلاسفه قدیم مثل ارسطو، بوعلی سینا و ملاصدرا قائل به تناهی ابعاد عالم هستند و در میان فیلسوفانِ خیلی قدیم کسانی بودهاند که ابعاد عالم را غیرمتناهی میدانستند. شاید از نظرات ذیمقراطیس بتوان چنین استنباط کرد. چنانکه گفتیم وحدت نظری از نظر علم امروز و فلسفه امروز درباره ابعاد عالم وجود ندارد. اینشتین دانشمند معروف زمان ما که چند سال پیش از دنیا رفت طرفدار تناهی ابعاد عالم است.