شما دیدید که مکتشف دینامیت وقتی که دید از آن سوء استفاده میشود آنچنان ناراحت شد که آمد برای کفاره عملش جایزه نوبل را برای کسانی قرار داد که یک خدمت مفید انجام میدهند. مکرر شنیدهایم که دانشمند بزرگ جهان ما که در عصر ما بود و فوت کرد، اینشتین، همیشه متأسف بود که چرا این کشفی که او در باب اتم کرد قبل از اینکه مورد حُسن استفاده بشر قرار بگیرد اینچنین مورد سوء استفاده بشر قرار گرفت و همیشه میگفت: ای کاش من چنین اکتشافی نکرده بودم تا در خدمت جاه طلبی و هواپرستی بشر قرار نمیگرفت.

بنابراین زمان- که در واقع همان بشر است- هم امکان پیشروی دارد هم امکان انحراف. پس ما نمیتوانیم تسلیم این کلمه بشویم: با مقتضیات زمان باید هماهنگی کرد. میگوییم ما باید مطلب را بشکافیم. راست است، مقتضیات زمان یعنی مقتضیات زندگی بشر. با کدام مقتضیات زمان میگویید باید هماهنگی کرد؟ آیا هرچه که پدیده نو و جدید و پدیده قرن شد دیگر درست است؟! یا هرچه که بگوییم ذائقه زمان نمیپسندد، دنیای امروز نمیپسندد، [غلط است؟!] دنیای امروز میخواهد بپسندد میخواهد نپسندد. مگر این هم یک مقیاسی است در جهان که ما بگوییم دنیای امروز میپسندد یا نمیپسندد. دنیای امروز یعنی اکثریت مردم. اینها هیچ وقت ملاک نمیشود. ما در مقابل زمان دست بسته نیستیم. در ابتدای سخن مضمون این آیه را عرض کردم:انّا عَرَضْنَا الْامانَةَ عَلَی السَّمواتِ وَ الْارْضِ وَ الْجِبالِ فَابَینَ انْ یحْمِلْنَها وَ اشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْانْسانُ [1]. انسان که چنین مسئولیت بزرگی را دارد، دو مسئولیت دارد: یکی اینکه در مسیر زمان پیش برود و با پیشرفت زمان مخالفت نکند،

[1] احزاب/ 72