انسان امکان دارد وجود داشته باشد برای موسی وجود دارد. ولی علیرغم وضع طبقاتی و وضع زندگی که این موسای فرزندخوانده فرعون دارد، حمایت از حق و حقیقت او را از فرعون جدا میکند، میان فرعون و موسی جنگ و تضاد و کشمکش برقرار میشود، خیلی هم خونین میشود، همین موسایی که در طبقه فرعون زندگی میکند. این برای آن است که قرآن میخواهد نقش دیگری غیر از نقش طبقاتی را نیز ذکر کند. موسی [دوست] ندارد سخنگوی طبقهای باشد که با آن طبقه زندگی میکند، و خیلی افراد دیگر.

شاید در جلسه بعد که میخواهم درباره نقش انبیا و اولیا در تحول تاریخ بحث کنم بتوانم مثالهای دیگری هم در این زمینه بزنم. اساساً درس آموزنده تاریخ از نظر اخلاقی- که تاریخ میتواند به ما اخلاق عالی درس بدهد- همین است و الّا اگر همه تضادها تضادهای طبقاتی باشد دیگر از نظر اخلاقی نمیتواند آموزنده باشد.

قیام حسین بن علی علیه السلام چنین قیامی است، یعنی حسین بن علی برضد منافع خودش قیام کرد. حاضر بودند جز خلافت همه چیز به او بدهند. این حرف دشمن بود؛ گفتند جز خود خلافت هرچه بخواهی ما به تو میدهیم و حتی معاویه قبلًا که این مسئله را طرح کرده بود گفت: اسم خلافت از آنِ یزید باشد و معنا از آنِ شما؛ من از حالا پسرم را موظف میکنم که هیچ کاری را بدون نظر و مشورت شما انجام ندهد و امکانات مالی هرچه میخواهید در اختیار شما قرار بدهد. در این صورت جان امام حسین و فرزندان و خاندانش حفظ میشد و زندگی خوبی داشتند. چرا حادثه عاشورا آموزنده است؟ از این نظر که اگر امام حسین یک فرد محرومی میبود یعنی با خلافت یزید دستش از همه چیز کوتاه میشد و لازمه خلافت یزید این بود که دست امام حسین از همه چیز کوتاه شود، بعد میگفتند امام حسین هم چون محروم بود و به خاطر محرومیت