میزند، که ما در این موجود چیزی قرار دادیم: وَ عَلَّمَ ادَمَ الْاسْماءَ کلَّها ثُمَ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلائِکةِ فَقالَ انْبِؤنی بِأَسْماءِ هؤُلاءِ انْ کنْتُمْ صادِقینَ [1]، بعد به ملائکه گفتیم فَقَعوا لَهُ ساجِدینَ ما یک مقامی از این موجود نشان دادیم که به فرشتگان گفتیم در پیشگاه او خضوع کنید.

پس شرط دوم قدرت اجرایی است. این قدرت اجرایی جز در دست پیغمبران در دست کس دیگری نیست.

پس علت اینکه اسلام توانست آزادیبخش به معنی واقعی باشد- که البته اگر بخواهیم باز راجع به جنبه تاریخی قضیه بحث بکنیم باید فصلهای تاریخی در این زمینه بحث بکنیم ولی کم و بیش مثالهایی ذکر کردیم، خودتان هم توجه دارید، فقط میخواهم فلسفهاش را عرض بکنم- این است که در این نهضت، هم صداقت وجود داشت و هم قدرت اجرایی؛ و به موجب اینها بود که چنین قدرتی پیدا شد. این شب عزیز را ما به چه مناسبت جشن میگیریم؟ این چه عیدی است؟ به معنی واقعی عید اعلام آزادی بشر است. دیشب عرض کردم «قولوا لا الهَ الَّا اللَّهُ تُفلِحوا» جمله اولش نفی و عصیان و تمرد و سرفرود نیاوردن و آزادی است، جمله دومش بندگی است.

جمله اولش سلب و نفی و فصل است، فَمَنْ یکفُرْ بِالطّاغوتِ وَ یؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَک بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی [2]، ولی فصل و وصلی، سلب و ایجابی، نفی و اثباتی، آزادی و بندگیی، عصیان و تسلیمی که توأم با یکدیگر است؛ یعنی این عصیان بدون آن تسلیم میسر نیست و آن تسلیم هم بدون این عصیان حقیقت پیدا نمیکند. این، نفیی است که پایگاه و نقطه اتکائش آن اثبات است، و آن اثباتی است که شرطش عبور از این نفی است: قولوا لا الهَ الَّا اللَّهُ تُفْلِحوا.

[1]. بقره/ 31.

[2]. بقره/ 256.