بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صدسالۀ اخیر، ص:66

شهر همان قدر است که در روستا، در اقصی نقاط خراسان و آذربایجان همان آهنگ را دارد که در جوّ دانشجویان ایرانی دورترین شهرهای اروپا یا آمریکا، مظلوم و محروم را همان اندازه به هیجان میآورد که برکنار مانده را، استثمار نشده در همان حد احساس ضد استثمار پیدا میکند که استثمار شده.

این نهضت یکی از صدها واقعیتهای عینی تاریخی است که بیپایگی نظریه مفسران مادی تاریخ و طرفداران ماتریالیسم تاریخی را- که اقتصاد را زیر بنای جامعه معرفی میکنند و هر جنبش اجتماعی را انعکاسی از تضادهای طبقاتی میدانند و همواره دست توسلشان به سوی دامن کشدار درگیریهای مادی و تضادهای طبقاتی دراز است و همه راهها را به شکم منتهی میفرمایند- برملا میکند.

این نهضت نهضتی است از تیپ نهضت پیامبران، یعنی برخاسته از «خود آگاهی الهی» یا «خدا آگاهی». این خود آگاهی ریشهاش در اعماق فطرت بشر است، از ضمیر باطن سرچشمه میگیرد. هرگاه تذکری پیامبرانه شعور فطری بشر را به خالق و آفریدگارش، به اصل و ریشهاش، به شهر و دیاری که از آنجا آمده و یک آشنایی مرموز نسبت به آنجا در خود احساس میکند، بیدار سازد، این بیداری خود به خود به دلبستگی به ذات جمیل علی الاطلاق منتهی میگردد.

دلبستگی به خدا که سرسلسله ارزشهاست به دنبال خود دلبستگی به کمال و زیبایی و عدل و برابری و گذشت و فداکاری و افاضه و خیررسانی در او به وجود میآورد.

آن احساسی که پیامبران در انسان بیدار میکنند، یعنی احساس خداجویی و خدا پرستی که در فطرت هر فرد نهفته است و او را جویای تعالی و متنفر از کاستی و پستی در هر شکل و هر مظهر مینماید، به انسان ایده میدهد، او را طرفدار حق و