آیندۀ انقلاب اسلامی ایران، ص : 1 86

نقش روحانیت در نهضتهای گذشته

نقش روحانیت در نهضت مشروطیت البته به اندازه نقش آن در انقلاب اسلامی امروز ایران نیست ولی نقش غیر قابل انکاری دارد.

اما نقش روحانیت در انقلاب عراق. عراق را انگلیسها بعد از جنگ بینالمللی اول رسما احتلال و اشغال کرده بودند. عراق را چه کسی از چنگال انگلیسها نجات داد؟ روحانیت شیعه، روحانیت نجف به رهبری مرحوم آیتاللَّه میرزا محمد تقی شیرازی، مردی که در زهد و تقوا در حالتی بود که احدی نمیتوانست احتمال بدهد که از این آدم یک رهبر انقلابی به وجود میآید. همین طوری که آن مرد نوشته بود که در بطن جامعه ایران کسی پیشبینی نمیکرد چنین نیرویی نهفته است، احدی پیشبینی نمیکرد که آقا میرزا محمدتقی شیرازی در موقع خودش تبدیل میشود به چنان رهبر انقلابی و چنان فرمانی میدهد و با انگلیسها آنچنان میجنگد که بالاخره آنها را از عراق بیرون میکند. مرحوم آیتاللَّه آقا سید محمدتقی خوانساری از مراجع قم که بیست و چند سال پیش فوت کردند و ما افتخار شاگردی ایشان را هم داریم از کسانی بود که در انقلاب عراق و آن جنگ شرکت داشت و مدتها اسیر شده بود. ایشان و عده دیگری را به هند برده بودند و مدتها در هند در زندان اسیر بودند و بعد آزاد شدند. مرحوم آیتاللَّه آقا سید ابوالقاسم کاشانی از کسانی است که در جوانی در همان جنگ شرکت کرده بود، او هم مدتها اسیر و در زندان انگلیسها بوده، و عده خیلی زیاد دیگر.

شما شبیه نهضت تنباکو را در میان روحانیینِ هیچ مذهبی پیدا نمیکنید، نه مسیحی نه یهودی نه زردشتی نه بودایی نه مذهب دیگری و نه مسلمانان اهل تسنن.

در شیعه است که این نهضتها واقع شده.

کتابی است از یک نفر آمریکایی که مسلمان شده به نام حامد الگار و به فارسی ترجمه شده به نام نقش روحانیت پیشرو در نهضت مشروطیت ایران. کتاب خواندنی و جالبی است. من همه این کتاب را خواندهام. اگرچه موضوع این کتاب نقش روحانیت در مشروطیت ایران است ولی تاریخ را از اول قاجاریه شروع کرده و چقدر این مرد کتاب مطالعه کرده! او، هم مسلمان است و هم شیعه و در ایامی که ما در پاریس بودیم صحبت بود که قرار است به زیارت آقا بیاید، بعد شنیدم آمده و مایل است به ایران بیاید و چه خوب است که زمینه مسافرت این آدم را به ایران