قرآن خود توصیه میکند که او را با آهنگ لطیف و زیبا بخوانند. با همین نوای آسمانی است که قرآن با فطرت الهی انسان سخن میگوید و

مذهبی وجود خود را یک نوع زندان محصور میپندارد، چنانکه میخواهد از قفس تن پرواز کند و تمام هستی را یکباره به عنوان یک واحد دریابد. در کلمات حضرت امیر علیه السلام این حقیقت پررنگتر و شدیدتر و جامعتر بیان شده است. از دید حضرت، مؤمن گویی تمام هستی را در بدن مادی خود جمع کرده و از همین روست که ناگهان قالب را رها میکند و روحش را آزاد میسازد. در داستان همّام این نکته را هم نوشتهاند که وقتی سخن حضرت به پایان رسید، فریادی از همّام برآمد و قالب تهی کرد.

در زمینه حس معنوی انسانها، اقبال نیز سخن جالبی دارد، او میگوید:

در این گفته هیچ سرّ و معمایی وجود ندارد که نیایش به عنوان وسیله اشراقی نفسانی، عملی حیاتی و متعارف است که به وسیله آن جزیره کوچک شخصیت ما وضع خود را در کل بزرگتری از حیات اکتشاف میکند.

جملهای نیز در همین زمینه از ویلیام جیمز وجود دارد:

انگیزش نیایش نتیجه ضروری این امر است که در عین حال که درونیترین قسمت از خودهای اختیاری و عملی هرکس، خودی از نوع اجتماعی است، با وجود این، مصاحب کامل خویش را تنها در جهان اندیشه میتواند پیدا کند. اغلب مردم، خواه به صورت پیوسته و خواه تصادفی، در دل خود به آن رجوع میکنند.

حقیرترین فرد بر روی زمین با این توجه عالی، خود را واقعی و باارزش احساس میکند. احتمال دارد که مردمان از لحاظ درجه تأثیرپذیری با یکدیگر اختلاف داشته باشند. برای بعضی از مردم بیش از بعضی دیگر این توجه اساسیترین قسمت خودآگاهی را تشکیل میدهد. آنان که بیشتر چنین هستند محتملًا دینیترین مردمانند. ولی من اطمینان دارم که حتی آن کسانی که میگویند بکلی فاقد آناند خود را فریب میدهند و حقیقتاً تا حدی دین دارند.