طرف و آن طرف میرفت؟! اینها از اسلام نیستند.اشِدّاءُ عَلَی الْکفّار در مقابل بیگانه،شدید، محکم مثل سدّ اسکندر، آهنین.

در میان خودشان، با مسلمانها چطور؟ رُحَماءُ بَینَهُمْ مهربان، دوست و صمیمی. باز وقتی میرویم سراغ مقدسهای خودمان، چیزی که در وجود اینها نمیبینیم صمیمیت و مهربانی نسبت به دیگران است؛ همیشه اخم کرده و عبوسند، با احدی نمیجوشند، با احدی نمیخندند، به احدی تبسم نمیکنند، بر سر همه مردم دنیا منت دارند. اینها مسلمان نیستند، خودشان را به اسلام بستهاند. این هم خصوصیت دوم.

آیا همین دیگر کافی است؟ شدت در مقابل کفار و مهربانی و صمیمیت نسبت به مسلمین، برای مسلمان بودن کافی است؟ نه.تَریهُمْ رُکعاً سُجَّداً یبْتَغونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً [1] در عین حال همین فرد شدید در مقابل بیگانه، و صمیمی و مهربان در میان خودیها و با مسلمانان را وقتی در محراب عبادت میبینی، در رکوع، در سجود، در حال دعا و در حال عبادت و مناجات، رُکعاً سُجَّداً عبادتش است، یبْتَغونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً دعایش است. البته نمیخواهم میان دعا و عبادت مرز قائل بشوم. دعا عبادت است و عبادت هم دعا، اما گاهی یک عمل صرفاً دعای خالص است یعنی عبادتی است که فقط دعاست ولی عبادت دیگری دعا و غیر دعا در آن مخلوط است مثل نماز، و یا عبادت دیگری اساساً دعا نیست مثل روزه.

سیماهُمْ فی وُجوهِهِمْ مِنْ ا ثَرِ السُّجودِ [2] آنقدر عبادت میکند که آثار عبادت، تقوا و خداپرستی در وجنات و چهرهاش پیداست؛ هر که به او نگاه کند، در وجودش خداشناسی و یاد خدا را میبیند، او را که میبیند به یاد خدا میافتد. در حدیث است (و شاید از رسول اکرم باشد) که حواریین عیسی بن مریم از او سؤال کردند: «یا روحَ اللَّه! مَنْ نُجالِسُ» ما با چه کسی همنشینی کنیم؟ فرمود:مَنْ یذَکرُکمُ اللَّهَ رُؤْیتُهُ وَ یزیدُ فی عِلْمِکمْ مَنْطِقُهُ وَ یرْغَبُکمْ فِی الْخَیرِ عَمَلُهُ [3] با کسی بنشینید که وقتی او را میبینید به یاد خدا بیفتید (در سیما و وجنات او خداترسی و خداپرستی را بیابید)، با آن کس که علاوه بر این، سخن که میگوید از سخنش استفاده میکنید، بر علم شما میافزاید. وقتی به عملش نگاه میکنید، به کار خیر تشویق میشوید. با چنین

[1]. فتح/ 29.

[2]. فتح/ 29.

[3] اصول کافی ج 4، کتاب فضل العلم، باب «مجالسة العلماء و صحبتهم».