یک موجود مسئول، به صورت موجودی که رسالتی به عهده دارد. و حتی بزرگترین تعبیرات که دیگر شما تعبیری از این بالاتر نمیتوانید پیدا کنید، تعبیری است که قرآن درباره انسان کرده، میفرماید:

«خَلیفَةُ اللَّه» جانشین خدا. قطعاً هیچ کتابی مثل قرآن انسان را تمجید و تقدیس نکرده است؛ میگوید در آغاز خلقت انسان به فرشتگان اعلام کردیم:انّی جاعِلٌ فِی الْارْضِ خَلیفَةً [1] میخواهم جانشین در زمین بیافرینم. فرشتگان به اعتراض و سؤال برخاستند. خدا به ایشان گفت: من چیزی میدانم که شما نمیدانید. خدای روی زمین (وقتی میگوییم نیمه خدایی، معنایش همین است). این، حکایت از چه میکند؟ از استعدادهای فراوانی که در وجود این موجود هست.

وَ عَلَّمَ ادَمَ الْاسْماءَ کلَّها [2]. ببینید اسلام- که خود از جنبههای فلسفی یک مکتب انسانیت است- برای انسان چه مقامی قائل است! به یک صورت رمزآمیز میگوید.

تمام «اسم» ها را دانستن. (اسم یک چیز یعنی کلید شناختن آن چیز.) کلید شناختن همه چیز را ما به او تعلیم کردیم. بعد فرشتگان عالم بالا را در میدان مسابقه این انسان آوردیم. انسان از فرشتگان برنده شد. بعد به ایشان گفتیم: فرشتگان! نگفتم من چیزهایی میدانم که شما نمیدانید؟! شما آن طرف سکه را خواندید، گفتید: این موجود چون دارای شهوت و غضب است، خونریزی میکند، آدمکشی و خرابکاری میکند. ولی این طرف سکه را نخوانده بودید. همه اعتراف کردند که:سُبْحانَک لا عِلْمَ لَنا الّا ما عَلَّمْتَنا [3] خدایا اعتراف میکنیم که ما نمیدانیم؛ ما فقط آنچه را که تو به ما تعلیم کنی میدانیم. از جهالتمان بود که آن سخن را گفتیم. آن وقت به فرشتگان گفتیم: در پیشگاه این موجود خضوع و سجده کنید [4](وَ اذْ قُلْنا لِلْمَلائِکةِ اسْجُدوا لِادَمَ فَسَجَدوا الّا ابْلیسَ) [5].

[1] بقره/ 30.

[2] بقره/ 31.

[3] بقره/ 32.

[4] یعنی چه که شما بخواهید فرشتگان را به قوای این جهان تعبیر کنید؟! به چیز دیگر تعبیر نکنید.

میگوییم فرشتگان موجوداتی هستند که تمام قوای این جهان مسخّر آنهاست.

[5] بقره/ 34.