کلي ، ثابت و دائمي هستند ، موجودات مادي و طبيعي همواره جزئي ، متحرک و متغير اند ، پس مفاهيم ذهني موجود ، مادي و طبيعي نيستند . چون قوام هر برهان به حدّ وسط آن است و در برهان فوق که به دو صورت بيان شد ، سه حد وسط ، يعني کليت ، ثبات و دوام اخذ شده ، پس برهان مشتمل بر سه استدلال است .

کساني که از معرفت و شناخت تحليل فيزيکي و مادي مي نمايند ، براي نفي اوصاف ياد شده يا توجيه مادي بودن آن ها تلاش بسياري نموده اند ؛ مانند اين که وصف کليت چيزي جز همان ابهام و ترديد در مطابقت انديشه با واقع نيست يا اين که ثبات و دوام جز يک پندار ناشي از مشابهت اجزاي سابق و لاحق معرفت نيست ؛ ليکن اين تلاش ها به شرحي که در کتب فلسفي آمده و در کتاب شناخت شناسي در قرآن توضيح داده شده است ، بي فايده بوده و با مغالطه و خطا آميخته است . 1

مفاهيم و امور ملازم با انديشه و علم

انديشه واقعيتي است که با مفاهيم و اموري چند همراه است ؛ يعني در هر مورد که انديشه باشد ، به جهات مختلف ، مفاهيم و معاني گوناگون از آن يا از همراهان آن انتزاع مي شود ؛ البته نحوه صدق اين مفاهيم و معاني بر انديشه يا همراهان آن مختلف است ؛ برخي از اين مفاهيم از مصاديق يا افرادي حکايت مي کند که با يک ديگر متحد هستند و بعضي ديگر ، داراي مصاديق يا افرادي است که با يک ديگر مغاير هستند .

دقت هاي عقلي درباره انديشه ، ذهن را به هشت امر هدايت مي کند ؛ يکم واقعيت و وجود خود انديشه است . دوم ماهيت و چيستي آن که کاز آن با نام علم ياد مي شود ، زيرا هر موجود محدودي داراي هستي و چيستي است و انديشه هم يک