ياد مي نمايد و موجودهاي منتظم ، از جهات گوناگون ، آيت مبدأ هستي بخش خواهند بود .

محور اساسي استدلال قرآن کريم به نظم زمان ، از جهت شب و روز و ايلاج يکي در ديگري در فصول مختلف يا در فصل واحد در اماکن متفاوت ، و به نظم زمين از جهت تأمين آرام بودن آن توسط کوه هاي راسي از آسيب تزلزل و نا آرامي ، و نيز به نظم هاي متنوع ديگر ، به عنوان جدال احسن است .

توضيح آن که اگر مقدمات و مبادي استدلال ، معقول محض باشد ، چنين قياسي برهان و حکمت است و اگر مبادي آن معقول و مقبول باشد ؛ ليکن استدلال در محور مقبول و مسلّم بودن تکيه بشود ، چنين قياسي جدال احسن است و اگر مقدمات آن مقبول و غير معقول باشد ، چنين قياسي جدال باطل و مغالطه در جدال و منهي عنه است .

رسول اکرم صلي الله عليه و آله مأمور شد تا هم با حکمت و برهان معارف الهي را تعليم نمايد ، و هم با جدال احسن ، آن ها را با مخاطبان خاص خود در ميان بگذارد ، چنان که مأمور شد ، با موعظت و باورهاي رواني ، در قبال باورهاي منطقي ، فلسفي و کلامي ، مسايل اسلامي را تعليم دهد ، و چون غالب مخاطبين رسول اکرم صلي الله عليه و آله در حجاز و مانند آن ، خداوند را به عنوان واجب الوجود قبول داشتند و در اين عقيده موّحد بوده و براي او شريک در ذات قائل نبودند ، و همان ذات واجب بي مثيل را خالق آدم و عالم مي دانستند و براي وي در خالقيت شريک معتقد نبودند ، و همان ذات بي بديل را رب الارباب مي دانستند و در ربوبيت جهاني براي وي عديل قائل نبودند ؛ ليکن ربوبيت هاي موسمي ، مَقطعي ، جزئي ، صنفي ، نوعي و مانند آن را به ارباب متفرق مي سپردند و آنان را مقرِّب و شفيع خود نزد خدا قرار مي دادند ، در خصوص منافع دنيايي ، زيرا به آخرت معتقد نبودند تا بت ها را شفيع گناهان خود در