براهين نظري ناظر به احکام اخلاقي

براهين اخلاقي تحرير و تقريرهاي مختلفي دارد ؛ در برخي از آن ها از ثبات و اطلاقِ اوامر اخلاقي بر وجود آمر و مربي ثابت و مطلق که همان خداوند است ، استدلال شده است و در بعضي ديگر ، از احساس اقتدار اخلاقي در شرايطي که اراده جزئي انسان بر خلاف آن عمل مي کند ، بر وجود منشأ غير انساني که از اراده اي فراتر از اراده انسان برخوردار است ، استدلال شده است ، در برخي نيز از استلزام ميان قانون و قانونگذار ، براي اثبات مبدأ قانونگذار کمک گرفته شده يا آنکه از وجود قوانين مشترک اخلاقي در فرهنگ هاي مختلف بشري ، وجود خداوندي که عهده دار نگارش اين قوانين بر قلوب آدميان باشد ، فرض شده است .[1]

احساس نداي وجدان يا فرمان اخلاقي و به دنبال آن احساس تخلف ، شرم ، ندامت يا بيم و هراس در هنگام عصيان يا پيش از ارتکاب عمل ، عنصر و مقدمه مشترکي است که در همه اين براهين وجود دارد ، و اشکال مشترکي که بر همه آن ها وارد است ، از همين مقدّمه است ، زيرا پس از اثبات آن ، ممکن است با تقريري هر چند مغاير با تقريرهاي ياد شده ، به وجود مبدأ و علتي که لازم آن است ، استدلال کرد ؛ هر چند با اين مقدار نيز وجوب ذاتي و ازلي آن اثبات نمي شود .