خاص را تعقيب مي کند ، زيرا با صورتي خاص پيوند دارد و آن صورت غايت او است . شکي نيست که غايت بالفعل در موطن دانه و بذر موجود نيست ، بنابراين ربط بالفعل دانه با غايت ، به وجود بالفعل آن در موطني ديگر گواهي مي دهد ، پس هر امر داراي غايت بالفعل موجود است .

غايتي که بدين ترتيب براي يک فعل اثبات مي شود ، اگر غايت بالذات نبوده و خود فعلي باشد که داراي غايتي ديگر است ، حتماً سلسله غايات به غايت بالذات ختم خواهد شد ، زيرا تا غايت بالذات بالفعل موجود نباشد ، ديگر غايات که در ربط با او هستند ، فعليّت نخواهند يافت ؛ حال آنکه ديگر غايات و از جمله غايت فعل مورد نظر ، بالفعل موجود است .

برهان نظم اگر در قالب برهان غايي به صورت مزبور اقامه شود ، محدوديتهايي که از ناحيه کبرا بر برهان نظم تحميل مي شود ، نداشته و با تحليل برخي لوازم آن ، به سرعت به وجود حقيقتي راه مي برد که انجام و آغاز همه امور و بدايت و نهايت همه اشياست . پروردگاري که خلقت همه امور را اعطا نموده و هدايت همه آنها را عهده دارد است ؛ ( ربّنا الّذى أعطى کل شيء خلقه ثمّ هدى ) .[1]

مصونيت برهان نظم از اشکال شرور

برهان نظم به هر صورت اقامه شود - از جمله صورت پيشنهادي مذکور - از اشکال شرور مصون است ، زيرا قوام نظم به غايت داشتن فعل يا به ارتباط و هماهنگي ميان افعالي است که غايت و غرض واحدي را دنبال مي نمايند ، و غايت داشتن و ربط ميان فعل و غايت ، با خير يا شر بودن آن غايت ملازم نيست .