تطبيق برهان آنسلم و برهان « آقا محمد رضا قمشه اي

مغالطه مذکور چنان که گذشت ، بر بعضي براهيني که اهل معرفت در اثبات ضرورت هستي مطلق اقامه نموده اند و از جمله بر برهاني که حکيم متأله آقا محمد رضا قمشه اي در حاشيه بر کتاب تمهيد القواعد ابن ترکه اقامه نموده است ، وارد است . بررسي و نقد گسترده اين گونه براهين به تفصيل در کتاب تحرير تمهيد القواعد به انجام رسيده است . 1

برخي انديشمندان اسلامي معاصر که از مغالطه مزبور در برهان آنسلم غافل مانده اند ، تحت عنوان خداشناسي تطبيقي در کنار برهان آنسلم ، استدلالي نظير آن چه از آقا محمد رضا قمشه اي در حاشيه تمهيد القواعد آمده است ، ذکر نموده اند[2]؛ به اين بيان که هستي مطلق داراي ضرورت ازليه بوده و مفهوم هستي از آن بدون حيثيت تقييديه يا تعليليه ، يعني با حيثيت اطلاقيه انتزاع شده و بر آن نيز حمل مي گردد .

استدلال فوق که توضيح آن از حوصله اين مختصر خارج است ، گر چه در محدوده خود تام است ؛ ليکن هرگز عهده دار اثبات مصداق براي مفهوم وجود مطلق نيست .

ترديدي نيست که اگر هستي مطلق مصداق داشته باشد ، صدق مفهوم هستي بر آن ، بدون هيچ شرطي به نحو ضرورت ازليه صادق است ؛ ليکن ترديد در تحقق مصداق براي آن است و مفهوم هستي مطلق که به وجود ذهني در ذهن موجود است ، هرگز توان دفع اين ترديد را ندارد ، زيرا در صورت فقدان مصداق براي هستي مطلق ، مفهوم آن را مي توان از طريق هستي هاي مقيد به تجريد ، تحصيل کرد .